Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши давлат университети

Санг//занг индикатори. Форс-тожик тилида “тош”, “ёлғиз тош” маъносини берадиган бу сўз оронимик индикатор сифатида - “тоғ, баландлик” маъноларини ҳам ифодалайди¹. Занг (Сурхондарё бўйидаги табиий марза), Лўндасанг (Шс., баландлик), Сангбирон (Ғз., баландлик).
Сингир//сангир индикатори. Сингир сўзи географик термин сифатида “тоғлардаги тик жарлик, дарёнинг қулаши натижасида ҳосил бўлган тик қирғоғи” тушунчаларини ифодалайди². Сингир умумтуркий тилларга тегишли сўз бўлиб, уни академик В.В. Радлов “тоғ этагидаги баландлик, бурун, тепа” маъноларини беришини айтган³ . Махмуд Кошғарий луғатида бу сўз сангир – тоғ бурни деб изоҳланган ва шунингдек, ҳар бир девор тумшуғига ҳам бу сўз қўлланади деб кўрсатилган⁴. Луғатда таркибида сангир сўзи қатнашган Қарасангир (Барсағон ўлкасидаги бир жой номи) топоними келтирилган⁵. Бу сўз “Бобурнома”да қуйидаги шаклда келтирилган ва изоҳланган: “ Тонгласи андин кўчуб, Хангуға тушулди, бу навоҳадағи афғонлар бир парча тоғни сингир қилдилар. Сингир лафзини Кобулға келганда эшитилди. Бу эл тоғни беркитканни сингир дерлар эмиш⁶. Оронимик индикатор сифатида оронимлар ясалишига хизмат қилган: Туясингир (Чр., баландлик).
Сирт индикатори. Сирт сўзи туркий тилларга тегишли бўлиб, Махмуд Кошғарий луғатида келтирилишича, XI асрларда қипчоқча “кичик тепа, кичик водий” маъноларини билдирган⁷. Орографик характердаги термин сифатида оронимлар ва бошқа турдаги объектлар номлари таркибида индикатор сифатида учрайди: Белассирт (До., баландлик), Қорасирт (До., тоғ).
Тал//талл индикатори. Бу сўз келиб чиқишига кўра араб тилига тегишли бўлиб, ўзбек тилига “тепа, тепалик” маъносини беради¹. Жанубий Ўзбекистон оронимиясида кенг тарқалган. Жумладан, Таллактоғ (Шо., тоғ), Таллипахса (Мш. баландлик), Таллисор (Қр., тепа), Тиллатепа (аслида Таллитепа, До.), Талиқизтепа( Қр.), Таллиқўрғонтепа (Қр.). Бу сўз XIV – XVI асрлар “Вақфнома” ларида жой номлари таркибида кўп учрайди².