Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райхон беруний номидаги

5.3.1. Бензинларнинг гуруҳ таркиби

Бензиндаги аренларни аниқлаш, одатда анилин нуқталарини комбинирланган усули билан амалга оширилади. Усулни моҳияти аренларнинг А, % (масс.) миқдорини ҳисоблашдан иборат бўлиб, бир хил ҳажмдаги бензин ва анилиннинг ўзаро эриш критик ҳароратларини аренларни ажратгунча ва ундан кейинги ўзгаришини ҳисоблашдан келиб чиқилади:

А = К (t₂ – t₁)
бу ерда; К– ҳисоблаш коэффиценти бўлиб, у берилган маҳсулотдаги аренларнинг миқдорини характерлаб, анилин нуқтасини 1⁰С га пасайишига олиб келади, t₁ ва t₂ – бошланғич ва ароматсизлантирилган маҳсулотлар анилин нуқталари, ⁰С.
К нинг қиймати аренларнинг тузилишига ва уларни маҳсулотдаги миқдорига боғлиқдир. Шунинг учун бензинларни таҳлил қилишда, уларни аввалдан тор фракцияларга: бензол (60-95⁰С), толуол (95-122⁰С), ксилолларга (122-155⁰С) ажратиб ҳайдаш (дефлегматорли колбадан фойдаланиб) лозим. Ҳар бир фракцияда аренларнинг миқдори алоҳида-алоҳида аниқланади.


5.4-жадвал
Ушбу фракцияларда К қиймати қуйидагича ўзгаради:

Фракция, ^0С	60-95	95-122	122-155	155-175
Фракциядаги аренларнинг миқдори, % (масс.): 20 гача 20-40	1,2 1,18	1,22 1,20	1,30 1,22	1,40 1,30

Қуйи миқдорли аренларли 1,5, 3,0 ва 5,0% сақловчи эритувчи- бензинларни таҳлил қилишда К нинг қиймати мос равишда: 1,00, 1,16, 1,17 каби ўзгаради.

Бензиндаги аренларнинг миқдори А қуйидаги формула билан аниқланади:
А= (А₁В₁ + А₂В₂ + …+ А_nВ_n)/100
бу ерда А₁, А₂, …, А_n – айрим фракциялардаги ароматик углеводородларнинг миқдори, % (масс.); В₁, В₂, …, В_n – бензиндаги фракциялар миқдори, % (масс.).
Бензиннинг гуруҳ таркибини анилин нуқталар усули билан аниқлаш учун илк маҳсулот таркибидаги аренларни ажратиш керак. Буни кимёвий усул– 100% ли сульфат кислота билан сульфирлаб ёки физик-кимёвий усул– силикагелли хроматография билан амалга ошириш мумкин. Иккинчи усул тез ва оддий ҳисобланади.