Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райхон беруний номидаги

5.3.2. Керосин ва мой фракцияларнинг структуравий гуруҳ таркиби

Ҳозирги вақтда нефтнинг ўрта ва оғир фракцияларига кирувчи гибрид углеводородларни тузилиши бўйича баҳолашга имкон берувчи таҳлилнинг бир нечта усуллари мавжуддир. Улар индивидуал углеводородлар ва улар аралашмаларининг катта сонларини ўрганишга асосланган. Йиғилган тажриба материаллари углеродни молекуланинг турли структуравий фрагментларида тарқалиши билан углеводородлар ва улар аралашмалари физик катталиклар орасидаги қонуниятларни топиш имконини берди. Эмпирик ҳисобларга асосланган усуллар юқори аниқликка эга эмас. Шундай бўлишига қарамай, мавжуд усуллар юқорида кўрсатилган нефть фракцияларини таҳлил қилиш услубининг энг яхшиси ва энг оддийси бўлиб қолмоқда.

n-d-M усули (синдириш кўрсаткичи – зичлик – молекуляр масса)
Ушбу усул Ван-Нес ва Ван-Вестенлар томонидан 1954 йилда ишлаб чиқилган бўлиб, алкенлар сақламаган нефть фракцияларида углеводород тақсимотини ва ҳалқалар мавжудлигини аниқлаш имконини беради. Усул ароматик, алициклик ва тўйинмаган алифатик тизимга кирувчи углерод сақловчи, берилган фракцияни «ўртача» молекуласи ҳақида тушунча ҳосил қилишга имкон беради. Сўнгги тизимлар алканларнинг углеродини ҳам, алициклик ва ароматик ҳалқалардаги алкилли ўринбосарларнинг углеродини ҳам ўз ичига олади. Ҳамма «кўринишдаги» углеводородларнинг йиғиндиси 100% га тенг бўлади.
Ҳалқалар сонини аниқлаш деганда, ўртача молекуладаги ёки ўртача фракциядаги ароматик ва алициклик ҳалқалар сонларини аниқлаш тушунилади.
Усулнинг камчиликлари, унда қуйидаги чегараланишларнинг зарурати борлигидир: 1) ҳамма цикллар (алициклик ва ароматик)– олти аъзоли; 2) ҳамма ҳалқалар катоконденсирланган ҳолатда бўлиши керак.
Ушбу чегараланишлар ўртача статистик қийматларни олиш учун зарур ва улар тўлиқ асосланган.
Нефть маҳсулоти структуравий–гуруҳ таркибини n-d-M усули билан аниқлаш учун қуйидагиларни билиш лозим: синдириш кўрсаткичи (0,0001 гача аниқликда), зичлик ( 0,0002 гача аниқликда) ва молекуляр массани (3% гача аниқликда). Ҳисоб қуйидагича амалга оширилади:


5.5-жадвал