Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райхон беруний номидаги

6 БОБ. НЕФТЬ ВА ГАЗ ТАРКИБИНИНГ АНИҚЛАШ ВА КОМПОНЕНТЛАРНИ АЖРАТИБ ОЛИШ УСУЛЛАРИ

Турли конлардан қазиб чиқарилган нефтлар ўз таркиби ва хусусиятлари бўйича бир-биридан анчагина фарқланади. Нефтни кимёвий ва фракцион таркибини билиш, уни қайта ишлашни энг рационал комплексларини танлаш учун моделлаш ҳамда қурилмалар қувватини асослаш учун зарурдир.

Мураккаб аралашмаларни ажратиш ва таҳлил қилиш замонавий физик-кимёвий усуллари техникасининг ривожланиши, нефтнинг элемент таркибини аниқлаш ва айрим фракцияларини гуруҳларга ажратишдан сўнгги вақтда эса нефть фракцияларини индивидуал таркибини ўрганишга ўтиш имконини берди. Газ ва бензин фракцияларини (С₁₀ гача) индивидуал таркибини ўрганиш мумкин бўлиб, керосин ва газойл фракцияларини (С₂₀ гача) гуруҳларга ажратиш амалга оширилиб, компонентларни қисман идентификацияланди.
Юқори молекуляр фракцияларда (С₂₁ ва ундан юқори) ҳозирча фақат айрим индивидуал бирикмаларни аниқлашга эришилди, турли гибрид тузилмаларни ўз ичига олган ушбу фракцияларни гуруҳларга ажратиш ҳам етарли даражада мураккаб бўлиб, уни индивидуал углеводородларга ажратиш шарт эмас. Нефть ва газни қайта ишлаш маҳсулотларини таҳлил қилишни енгиллаштириш учун ҳоҳ молекуляр масса, ҳоҳ молекулалар тури бўйича углеводородли ва гетероатомли компонентларни олдиндан ажратиб олишни турли-туман усуллари ишлатилади. Нефть ва газ компонентларини ажратишнинг кимёвий ва физикавий усулларини фарқлайдилар. Кимёвий усуллар ажратилаётган компонентларни бир хил бўлмаган реакцион хусусиятларига боғлиқ бўлса, физик усуллар эса, ўзаро бирга мавжуд бўлган мувозанатли фазаларда концентрацияларни ҳар хиллигига асослангандир (6.1-жадвал).


6.1-жадвал
Нефть, газ ва уларни қайта ишлаш маҳсулотлари компонентларини ажратишнинг физик усуллари

Фазовий ҳолат