Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райхон беруний номидаги

5 БОБ. НЕФТЬ ВА ГАЗ ТАРКИБИНИ АНИҚЛАШ УСУЛЛАРИ

Нефть ва унинг фракциялари таркибини ўрганиш, асосан нефтни қайта ишлаш жараёнининг энг осон ва тўғри йўлини танлаш жараёнларини моделлаш ва қурилаётган заводларни қувватини асослаш ҳамда нефтни пайдо бўлиш ҳақидаги гипотезаларни ривожлантириш учун керак.

Нефть ва нефть маҳсулотларини таҳлил қилиш бир неча турларга бўлинади.
1. Элементар. 2. Индивидуаль. 3. Группа. 4. Структура–группали. Техникада физикавий–кимёвий таҳлил усулларининг ривожланиши нефтнинг элемент таркибини аниқлашдан то группа ва индивидуаль таркибини аниқлашга олиб келади. Газ ва бензин фракцияларини индувидуаль таркибини аниқлаш усуллари тадқиқ қилинган (С₁₀) гача, керосин–газойль фракциясини индувидуаль таркиби ўрганилган (С₂₀) гача. Ундан юқори углеводородли фракциялар устида илмий ишлар олиб борилмоқда.

5.1. Нефтнинг элементли ва группа таркиби

Қудуқдан, ер қаърисидан юзага чиқаётган нефть фақат углеводородлар аралашмасидангина иборат эмасдир. У ўзи билан бирга йўлдош газ, сув ва қудуқ-олди зона тоғ жинслари заррачалари, механик қўшимчаларни олиб чиқади. Шунинг учун нефтнинг компонент таркиби деганда, нефть қудуғидан чиқаётган оқимдаги фазавий ҳолати (суюқлик, газ) ва табиати (органик ёки минерал моддалар) билан фарқланувчи моддаларнинг миқдори тушунилади. Нефтнинг ҳамма компонентлари ўзаро эримайди, олеофобдир ва ажратишга учратилиши мумкин бўлган дисперс тизимни ҳосил қилади.

Қудуқдан чиқаётган нефтдаги қўшимчаларнинг миқдори турли конлар учун ҳар хил бўлиб, улар юқорида келтирилган эди.
Нефтнинг ушбу компонентлари характеристикасини қисқача кўриб чиқамиз (нефтнинг ўзини хусусиятлари ва хоссалари 4-бобда кенг кўриб чиқилди).
Йўлдош газ нефтнинг енгил углеводород қисми бўлиб, босимни пласт босимидан (ўнлаб МПа) қудуқолди нефтни қайта ишлашга тайёрлаш қурилмаси сепараторлари босимини (1,0 МПа га яқин) пасайтириш жараёнида ундан ажралиб чиқади.
Газ ажралиши қудуқ қувурида бошланади ва сўнг ер юзасида, нефтни комплекс тайёрлаш қурилмаси сепарация тузилмаларида у давом этади. Йўлдош газнинг углеводород таркиби, уни ажратишнинг ҳар бир поғонасида мураккаб аралашмаларининг фазавий мувозанати қонунларига биноан ўрнатилади. У ҳарорат ва босимга боғлиқдир.
Маълум бир нечта нефть конларини йўлдош газларининг ўртача таркиби қуйидаги 5.1-жадвалда келтирилган.
Бироқ, нефтни кўп поғонали сепарациясида унда эриган ҳолда (абсорбиланган) ва метандан пентангача углеводородлари 0,5-1,5% (масс.) бўлган муаллақ майда газ пуфакчаларидан (20-50 мкм гача) иборат дисперс фаза нефть-газ фаза ҳосил қилади.