4
1.
ХОМАКИЛАРНИ ТАНЛАШ
1.1.
ЭНГ МАЪҚУЛ ХОМАКИ ТАНЛАШНИНГ АСОСИЙ ОМИЛЛАРИ
Берилган детал учун хомакини танлаш кўп қиррали масала бўлиб, уни
ечиш учун қуйидаги омилларҳисобга олинади:
деталнинг вазифаси:
детал шакли ва ўлчамлари:
детални ишлаб чиқиш аниқлиги:
материал тузилишига (структурасига) қўйилган талаблар;
механик ишлов бериш учун қолдирилган қўйимлар;
кейинги механик ишлов бериш технологияси ва ҳ. з.
Хомакининг шакли мураккаблашганда, қўйим қийматлари камайганда,
ўлчамлар ва юза жойлашиши аниқлиги ошганда хомакини тайѐрлаш жараѐни
учун қўлланиладиган қурилма – мосламалар мураккаблашади ва хомакини
ишлаб чиқариш таннархи ошади. Лекин бу ҳолда механик ишлов беришнинг
мехнат сарфи ва таннархи пасаяди, материалдан фойдаланиш коэффитциенти
ошади. Шакли оддий хомакини тайѐрлаш
осон ва арзон, чунки бунда
қимматбахо технологик қурилмаларишлатилмайди, аммо бундай хомакилар
кўп харажатли механик ишлов беришни талаб қилади ва материал сарфи
ошади.
Хомаки танлашдаги асосий вазифа – бу энг кичик (минимал) таннархда
тайѐр деталнинг берилган сифатини таъминлашдир.
Деталнинг таннархи
иккита ташкил этувчидан иборат: тайѐрлаш цехининг калькуляцияси бўйича
хомакининг таннархи ва чизма талаблари бўйича кейинги механик ишлов
беришнинг таннархи. Хомакинитанлаш йиллик ишлаб чиқариш дастури ва
ишлаб чиқаришнинг бошқа шароитлари учун тайѐр детал таннархининг
техник-иқтисодий ҳисобига боғлиқ.
Математика нуқтаи назардан хомаки ва ишлаб чиқиш услубини
танлаш
масаласини қуйидаги масалага келтириш мумукин. Агар φ – хомакини тайѐр
деталга яқинлигини ифодаловчи омил (критерий) бўлса:
...
R
R
Т
Т
М
М
;...
R
R
;
Т
Т
;
М
M
f
з
д
3
з
д
2
з
д
1
з
д
з
д
з
д
,
бу ерда: М
д
/М
х
, Т
d
/Т
х
, R
д
/R
х
- мос равишда детал массасини хомаки
массасига нисбати;детал аниқлигини хомаки аниқлигига нисбати ва детал
ғадир – будурлигини хомаки ғадир – будурлигига нисбати.
1
,
2
,
3
, … –
таъсир коэффициентлари (
I
= 1).
Таъсир коэффициентларнинг қийматлари 0 дан 1,0 гача ўзгариши
мумкин. Шунда хомаки таннархига ва кейинги механик
ишлов бериш
таннархига φ коэффициентининг таъсирини қуйидаги графикда кўрсатиш
мумкин (1.1.- расм).Хомаки таннархи φ коэффициентининг ўсишига
пропорционал бўлади, яъни:
m
xom
С
С
1
5
Кейинги механик ишлов беришнинг танннархи камайиб боради ва буни
қуйидагича ифодолаш мумкин:
n
2
мех
С
C
Детал таннархи буларнинг йиғиндисига тенг:
n
m
мех
xom
дет
C
С
С
С
С
2
1
(1.1)
Детал таннархининг минимуми қуйидаги шартдан аниқланади:
0
дет
C
ѐки
0
1
2
1
1
n
m
n
C
m
С
(1.2)
Шунда
n
m
1
1
2
m
C
n
C
(1.3)
Бу
формула хомакини ишлаб
чиқиш ва кейинги механик ишлов
бериш жараѐнлари учун хомаки ва
детални бир бирига мос келишини
ифодалайди.
Шакллари
мураккаб
деталларнингмеханик ишлов бериш
жараѐнларилойиҳаланганда
хомаки
шакли ва ўлчамлари, ўлчамларнинг
ўзаро боғлиқлиги, хомакида тешик ва
ўйиқларнинг борлиги ҳисобга олнади.
Бошлангич
ўтишларда
шундай
юзаларга ишлов бериладики, улар
нафақат кейинги операциялар учун замин бўлиши, балки ички
носозликларни ҳам (дарзлар, қуйма бўшлиқлар)тезда кўрсатиши кўзда
тутилади. Бунда хомакининг носозлиги бошланғич
операцияларда
аниқланади.
Хомакиларни тайѐрлаш технологик жараѐнлари ишлатиладиган
материалларнинг технологик хоссаларига, детал тузилиши ва ўлчамларига
ҳамда ишлаб чиқариш дастурига (детал сонига) қараб танланади. Ишлаб
турган корхоналарда тайѐрлаш
цехларнинг имкониятлари, кераклиасбоб
ускуналарнинг мавжудлиги ва лойиҳалаш ишларини, штамп, модел, пресс-
формаларни ва ҳ.з. тайѐрлаш билан боғлиқ бўлган муддатлар ҳисобга
олинади.
Машинасозлик технологиясининг
энергия ва ресурс тежамкор
замонавий усулларини қўллаш хомаки олиш жараѐнини танлашда муҳим
омил бўлиб келмоқда. Хомаки шакли детал шаклига яқин бўлса металл сарфи
ва тайѐр деталлннг иумумий таннархида механик ишлов бериш харажатлари
камаяди.
Кам чиқиндили тайѐрлаш технологияларга штамплаш–пайвандлаш ва
штамплаш–қуйиш жараѐнлари киради. Хомакиларни узлуксиз олиш
жараѐнлари, масалан, қуйиш, прокатлаш, пайвандлаш жараѐнлариосон
автоматлаштирилади. Пайвандлаш–қуйиш усулиҳам
замонавий усул
ҳисобланади: бу усул мураккаб хомакилар учун ва қуйма носозликлар кўп
6
учрайдиган ҳолларда қўллаш мақсадга мувофиқдир. Кам чиқиндили
тайѐрлаш технологиялар қимматбахо материаллардан тайѐрланадиган йирик
хомакилар ѐки мураккаб ишлов бериш учун қўлланилади.
Материаллардан фойдаланиш коэффитциенти юқори бўлган кукунли
металлургия хомакиларни ишлаб чиқаришда истиқболли йўналиш
ҳисобланади.
Do'stlaringiz bilan baham: