Ўзбекистон республикаси олий ва махсус таълим вазирлиги

 
1.3.1.
 
Асосий тушунчалар ва таърифлар 
 
Қўйим
–ишланадиган юзаларни талаб қилинган ҳолатигача етказиш 
учун хомаки сиртидан кесиб олинадиган қатлам. Қўйим миқдорини аниқлаш 
муҳим техник иқтисодий масаладир. Жуда катта (ортиқча) қўйим миқдорини 
белгилаш қуйидаги салбий оқибатларга олиб келади: 

қириндига жуда кўп (ортиқча) металл чиқиб кетишига; 

механик ишлов бериш учун мехнат сарфи ошишига; 

кесувчи асбоб ва электр энергия сарфи ошишигава иш кучи ҳамда 
ускуналарга талаб ошишига олиб келади. 
Бундай 
холатда 
меъѐрда 
ҳисобланган 
қўйимларга 
созланган 
дастгоҳларда ишлаш қийинлашади, ишлов бериш аниқлиги деформациялар 
меъѐрдан ошиб кетиши туфайли пасаяди, мосламалардан фойдаланиш 
мураккаблашади. 
Меъѐрдан кичик қўйим белгилансахомакиларнинг носозликлари бўлган 
сирт қатлами кесиб олиш ҳамда талаб этилган аниқликка эришиш 

---

9 
таъминланмайди. Кичик қўйимлар хомаки аниқлигига талабларни 
оширади,бу 
эса 
мослама–ускуналарнинг 
қимматлашиб 
кетишига, 
хомакиларни дастгоҳларда ўрнатишда қийинчиликларга олиб келади ва 
нуқсонли деталларнинг пайдо бўлиш хавфини оширади. 
Операцион қўйим
– битта технологик операцияни бажариш жараѐнида 
хомаки сиртидан кесиб олинаѐтган қатлам. Операцион қўйим дастлабки 
қўйимларнинг, яъни ушбу операция ичидаги ҳар битта алоҳида ўтиш 
қўйимларининг йиғиндисига тенг. 
Минимал операцион қўйим(Z
imin
)
– ушбу операцияда энг кичик 
чегаравий ўлчамнинг ишлов беришдан олдинги ва ишлов бергандан кейинги 
қийматларининг айирмаси.
Максимал операцион қўйим (Z