|
1 - жадвал.
Суғориш бўйича тажрибада кузги буғдой навлари туп сонини ўзгариши, м
2
/дона,
2015-2017 йиллар
Т/Р
Вариантлар
Навлар
номи
Ўсимлик сони
Умумий
поялар
сони,
м2/дона
Махсулдор
поялар
сони,
м2/дона
Кузда
Баҳорда
поялар
сони,
м2/дона
%
поялар
сони,
м2/дона
%
1
Нам тўплаш
(ФОН)
Кроснадар-
99
361
87
324
78
386
274
2
Ғозғон
364
87
326
78
395
278
3
Эломон
364
88
326
79
396
278
4
Яксарт
363
87
327
79
397
267
5
Ҳисорак
367
88
328
79
398
285
6
Бунѐдкор
373
90
325
78
394
261
7
Фаровон
361
87
323
78
392
262
8
Барҳаѐт
363
88
317
77
380
255
9
Ҳазр+ати
Бешир
374
88
319
75
358
229
10
ФОН+2
суғориш
(ЧДНС 60 %)
Кроснадар-
99
364
88
327
79
445
309
11
Ғозғон
364
88
327
79
450
315
12
Эломон
364
87
327
79
455
330
13
Яксарт
362
87
325
78
462
324
14
Ҳисорак
369
88
331
79
470
338
15
Бунѐдкор
376
90
328
79
456
308
16
Фаровон
365
88
328
79
457
323
17
Барҳаѐт
374
89
326
78
454
310
18
Ҳазрати
Бешир
380
89
324
76
450
294
19
ФОН+3
суғориш
(ЧДНС 70 %)
Кроснадар-
99
367
88
329
79
477
362
20
Ғозғон
376
90
337
81
488
359
21
Эломон
378
91
339
81
491
372
22
Яксарт
368
89
331
80
485
352
23
Ҳисорак
376
90
337
81
494
368
24
Бунѐдкор
383
92
334
80
489
360
25
Фаровон
374
90
335
80
491
369
26
Барҳаѐт
380
91
331
80
475
347
27
Ҳазрати
Бешир
400
94
339
80
486
341
28
ФОН+4
суғориш
(ЧДНС 75 %)
Кроснадар-
99
371
89
333
80
492
366
29
Ғозғон
378
91
339
82
507
368
30
Эломон
378
91
339
81
507
383
31
Яксарт
377
90
338
81
506
363
32
Ҳисорак
380
91
340
82
509
374
33
Бунѐдкор
384
92
334
81
500
361
34
Фаровон
377
91
338
81
506
371
35
Барҳаѐт
385
92
335
81
499
358
36
Ҳазрати
Бешир
398
94
337
80
499
348
Тажрибада олинган маълумотларга қараганда, кузги буғдой уруғлари тўлиқ униб чиқиб, аста -
секин тупланиш билан бирга қишлашга киришди. Кузда тупланиш даври бошида олинган маълумотларга
кўра ўртача 1 м
2
да ўртача 361-398 туп, ўсимлик қишки тиним даврига ўтганлиги аниқланди.
25
Хулосақилиб айтганда, мавсумий суғориш меъѐр ва муддатларининг ошиб бориши умумий поялар
сонининг ошиб боришини таъминлайди. Махсулдор поялар сони суғорилмаган вариантда бошқа
вариантларга нисбатан кескин кам бўлиб, ҳосилдорликнинг паст бўлишига олиб келди. Тажрибаларда 3
марта суғорилган вариантда ҳамда 4 марта суғорилган вариантда махсулдор поялар сони деярли бир хил
бўлди. Демак, сув билан кам таъминланган майдонларда қурғоқчиликка чидамли навларни жойлаштириш
ва етарли ҳосил олиш мумкин.
Фойдаланилган адабиѐтлар руйхати.
1.
Чудновский, 1955; Атабаева, 2000; Ёрматова, 2000.
2.
Атабаева Ҳ.Н., Умаров З.У., Бўриев Ҳ.Ч. ва бошқалар ―Ўсимликшунослик‖, ―Меҳнат‖,
Тошкент-2000, 36-37 б.
3.
―Суғориш режими ва кузги буғдой дон ҳосилдорлиги‖ З. Зиядуллаев, Д. Жураев, М.
Қурбонназаров Ж. Агро илм № 3 (15,) 2010 йил.
4.
Халилов Н.С., Хўжақулов Т.Х., Мусаев Т.С. Кузги ,алла экинлари дон ҳосили етиштириш
технологияси. 1997, Самарқанд.45 б.
ЎЗБЕКИСТОН ЖАНУБИДА СОЯ ЭКИНИНИ ЕТИШТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ
Н.Н.Абдурахимов, Ш.Қ.Шайманов
ЎзҚХИИЧМ Сурхондарѐ вилоят бўлими
Мамлакатимиз жанубий минтақаси иқлим шароитида дон-дуккакли экинлар жумладан соя
ўсимлиги устида тадқиқот ишлари деярли ўтказилмаган. Ҳозирги замон бозор иқтисодиѐти шароитида
республикамиз аҳолисини юқори сифатли озоқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлаш мақсадида
экинлар структурасидаги ўзгаришлардан келиб чиқиб Сурхон-Шеробод воҳасида соя экини бўйича
илмий тадқиқот ишлари олиб борилди.
Тадқиқот ишининг асосий мақсади ва вазифаси Сурхондарѐ вилоятининг жанубий минтақаси
шароитида ғалладан бўшаган майдонларда соя экинини экишнинг энг қулай муддатларини ўрганиш,
юқори ҳосил етиштириш агротехникасини ишлаб чиқишдан иборат.
Тадқиқот иши Ангор туманидаги ―Саидносирхон‖ фермер хўжалигида олиб борилди. Тажриба даласи
тупроғи ўтлоқлашган тақирсимон тупроқлар, ер ости сизот сувлари ўсув даврида 1,5-2 м чуқурликда
жойлашган.
Тадқиқот предмети соянинг Арлета навининг R-1авлод уруғлари.
Тадқиқот ишидаги илмий кузатувлар, ҳисоблаш ишлари ва таҳлиллар ЎзПИТИнинг ―Дала тажрибаларин
ўтказиш услублари‖ (2017) бўйича амалга оширилди.
Тажриба даласи кузги буғдойдан бўшагандан сўнг 28см чуқурликда ҳайдалди ва экиш учун
сифатли тайѐрланиб, вариантларда белгиланган муддатларда қатор оралари 60 см кенгликда СПЧ-6
пневматик сеялкасида уруғлар гектарига 50 кг меъѐрда ва 5-6 см чуқурликда экилди. Суғориш ишлари
сифатли бажарилиши учун ўқ ариқлар узунлиги 35 метрдан олинди ва тупроқ юзасида намликни сақлаш
ҳамда уруғларнинг бир текис униб чиқиши учун биринчи суғоришдан сўнг 5 кун ўтгач яна енгил сув
олинди. Тажриба даласида соя экини ўсув даври давомида 4 марта суғорилди ва 2 марта азотли
минерал ўғитлар билан озиқлантирилиб, қатор ораларига 3 марта ишлов берилиб, экин даласини бегона
ўтдан тозалаш учун 2 марта чопиқ қилинди.
Тажриба вариантлари 15 кунлик фарқ билан экилди.
Дуккакли экинлар учун ўсимлик бўйи ва унинг танасида биринчи дуккакларнинг жойлашуви
муҳим кўрсаткич бўлиб ҳисобланади. Чунки ўсимлик танасида дуккаклар паст жойлашуви ҳосилни ўриш
жараѐнини анча қийинлаштириб юборади ва ҳосилнинг йўқотилишига олиб келади. Тажриба
вариантларидаги дуккакларнинг ўсимлик танасида жойлашуви экиш муддатига бевосита боғлиқ эканлиги
кузатилди. 1 июнда экилган муддатда биринчи дуккаклар 12,6 см да жойлашган бўлса, 15 июнда экилган
муддатда 11,3 см да жойлашган кузатилди. 1июлда экилган вариантда эса биринчи дуккакларнинг
жойлашуви 12,9 см ни ташкил этди. Вариантлар ўртасидаги дуккакларнинг жойлашувидаги фарқни
экиш муддатларига мос равишда ҳаво ҳарорати билан изоҳлаш мумкин. Ўсимликдаги дуккак сони ва дон
вазнидаги кўрсаткичлар ҳам экиш муддатига мос равишда ўзгариб борди. 1 июнда экилган муддатда
ўсимлик пояси баландлиги 43,6 см, дуккак сони 21 дона, 15 июнда экилган муддатда поя баландлиги
44,1 см, дуккак сони 22,5 донани, 1 июлда экилган вариантда эса бу кўрсаткичлар 51,4 см ва 26 донага
тенг бўлди. Соя ўсимлигининг ҳосил тўплаш даврида ҳаво ҳароратининг юқорилиги дуккаклар ва
улардаги доннинг шаклланишига ҳам ўз таъсирини кўрсатди. Жумладан тажрибадаги 1-ва 2-чи
вариантларда ҳосил шаклланиши иссиқ муддатларга тўғри келганлиги учун донлар кичкина бўлиб қолди
ва уруғлар сиртида бужмайиш ҳолатлари ҳам кузатилди. Охирги муддатда экилган вариантда юқоридаги
кўрсаткичларнинг бироз яхшиланганлигини кўриш мумкин, албатта бу кўрсаткичларни август ва сентябр
ойларида ҳаво ҳароратининг бироз пасайганлиги билан баҳолаш мумкин.
26
Тажрибада энг юқори ҳосил соя экини 1 июлда экилган вариантда (11,2ц/га) олинди. Соя 1 ва 15 июнда
экилган ваиантларда ҳосилдорлик мос равишда (9,4ц/га) ва (9,7ц/га) ни ташкил қилди.
Олинган натижалар бир йиллик бўлиб, Сурхондарѐ вилоятининг жанубий минтақаси иқлим
шароитига мос навларни танлаб олиш учун илмий- тадқиқот ишларини бир неча нав устида давом
эттириш мақсадга мувофиқ деб ҳисоблаймиз.
Do'stlaringiz bilan baham: |
