Ўзбекистон республикаси мактабгача таълим вазирлиги

3. Болаларнинг ривожланиш марказларидаги мустақил фаолиятини ташкил этишнинг мазмун-моҳияти.
Мактабгача таълим ташкилотларида ҳар бир ёш гуруҳларида 6 та ривожланиш марказ мавжуд бўлиб, уларнинг ҳар бирида болаларнинг мустақил изланиши ва эркин ўйинлар ўйнашлари учун етарли миқдордаги материаллар жойлаштирилади ва сақланади.
Таълимий ривожлантиришда мактабгача таълим концепциясига мувофиқ педагог Л.С.Выготскийнинг қуйидаги назариясига таянилади: “Ҳар қандай фаолият турининг ривожланиши қуйидагича бўлади: аввал катталар билан ҳамкорликдаги, сўнг тенгдошларибилан биргаликдаги фаолият амалга оширилади ва ниҳоят боланинг мустақил фаолияти амалга оширилади”.
Боланинг ривожланишини таъминлашга қаратилган марказлар фаолияти нафақат болани мустақил ҳаётга тайёрлайди балки бугунги кунни самарали ўтиши, ўсиш ва ривожланиш жараёни табиий ҳолда кечиши учун зарур шарт-шароитлар яратишни кўзда тутади.
Буюк олимлар Жан Пиаже, Эриксон, Л.С.Виготский назариялари бўйича болани ўраб турган ривожланиш муҳитни фаоллик марказларига бўлишни тавсия этади. Бунинг учун гуруҳдаги барча материаллар ва жиҳозлар соҳалар бўйича тартибга солиниши лозим. Бу болалар ўйинлари ва ишларининг янада қулай уюштирилишига ёрдам беради. Бу соҳалар фаоллик марказлари деб аталади. Бугунги кунда ривожланиш марказлар деб юритилмоқда.
Марказлардаги болалар учун мўлжалланган ҳар бир тарқатма материаллар, жиҳозлар, кичик қўлланмалар, китоблар мавзуга мос тарзда тақдим этилади. Керагидан ортиқ материаллар кейинги мавзуга олиб қўйилади фақат мавзуга мос бўлган жиҳозлар, воситалар марказларда туради.
Фан ва табиат марказида болалар илк табиий-илмий тушунчаларни ўрганиб борадилар. Ушбу марказда болаларнинг табиат ҳодисалари ҳақида билиб олган тушунчалари ва кўчадан топилган нарсалар билан машғул бўлишлари учун фойдаланилади. Болалар кичик тажрибалар ўтказиши, лаборатория ташкил этиши ва ўзлари нарса ва ҳодисаларни ўрганиб, ўзига хос хусусиятларини аниқлайдилар. Масалан, табиатдаги табиий унсурлар сув, ҳаво ва қум, тупроқнинг хусусиятларини ўрганадилар. Амалиётда синаб кўрадилар.Ушбу марказда болалар лой ва қум хусусиятларини ажрата олади, турли тузилмаларни қуриши мумкин бўлади.
Болаларнинг ҳаётимиз давомида ишлатиладиган нарсаларни қаердан келганлиги, уларни нимадан олинганлиги ҳақидаги билимларни олиш орқали уларга бўлган муносабатлари ижобий томонга ўзгаради. Масалан, нонни дастурхонимизга келиши, пахтанинг чигитини эзиш орқали ундан ёғ чиқишини билиш, тарвузнинг уруғида ёғнинг йўқлигини, пиёзнинг илдизи билан стакандаги сувга солиб қўйилса уни ўсиши, уруғларни тувакларга сепиш орқали уларни униб чиқишини кўриш болалар учун жуда қизиқарли.
Масалан мактабга тайёрлов гуруҳларида қуйидаги кичик тажрибаларни ўтказиш мумкин.