Ўзбекистон республикаси маданият ва спорт ишлари вазирлиги

5. Педагогик таъсиротнинг ёш адекватлиги тамойили. 
Бу тамойилга кўра педагог шуғулланувчиларнинг қобилият-
ларини шакллантиришда уларнинг ёшига мувофиқ хусусиятларни, 
яъни онтогенезнинг табиий равишда алмашиниб турадиган давр-
ларини ҳисобга олиб иш кўриши зарур. Албатта, бу организмдаги 

---

45 
турли аъзо ва тизимларда қонуний тарзда кечадиган ўзгаришлар 
кетидан кўр-кўрона эргашишни билдирмайди. Бу ерда гап мазкур 
ўзгаришларни эътиборга олган ҳолда кўп йиллик машғулотлар 
давомида тегишли руҳий-физиологик функциялар, хусусиятларга ўз 
вақтида танлаб таъсир кўрсатилишини таъминлаш устида кетяпти. 
Организм вояга етаётган, яъни етилаётган йилларда у ёки бу 
қобилиятнинг шаклланишидаги кризисли давр бошланганлигини 
биладиган педагог уларнинг ривожланиш даражасига мақсадга 
мувофиқ тарзда, самарали таъсир кўрсатиши, организмнинг яширин 
имкониятларидан тўла фойдаланиши мумкин. Кекса ва катта ёш-
лилар организмига инволюцион ўзгаришлар хос бўлиб, бу даврда 
жисмоний тайёргарлик даражасини ошира бориш эмас, балки имкон 
қадар қобилиятлар ривожидаги ортга қайтиш ўзгаришларига қарши 
туриш лозим. 
6. Жисмоний қобилиятларни ривожлантиришда ўзиб борувчи 
таъсиротлар тамойили. 
Унинг моҳияти шундаки, фойдаланиладиган педагогик таъси-
ротлар (воситалар, усуллар ва шакллар) шахснинг шу қобилиятлари 
ривожланиш даражасига мувофиқ бўлиши керак. Бироқ бу муво-
фиқлик мутлақ бўлмаслиги лозим.
Жисмоний қобилиятларни узлуксиз ривожлантириб туриш 
учун ташқи таъсирлар муайян қобилиятнинг ички ривожланишидан 
ўзиб бориши керак. Агар ташқи таъсирларнинг ички ривожланиш-
лардан бирмунча ўзиб борувчи бундай мувофиқлиги бўлмаса, унда 
қобилиятлар ривожида тўхташ, қотиб қолиш (турғунлик) юзага 
келади. Қобилиятлар ривожланишидаги турғунлик, одатда, қолипга 
айланган усулиятнинг, ўзиб борувчи мувофиқлик тамойили амал 
қилмаётганлигининг, усулий йўллардан фойдаланишнинг қобили-
ятлар ривожидан ортда қолишининг натижасидир.