‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Tog‘olcha (Слива растопыренная) - Prunus sogdiana Vass.
Tog‘olcha yoki yow oyi olxo‘ri Ra’noguldoshlar
- Rosaceae
oila­
siga mansub bo'lib, bo‘yi 12 mga yetadigan mevali daraxt. Tog‘olcha 
asosan tog‘larda keng tarqalgan va mevasining rangi, yirikligi va 
mazasiga ko‘ra kuchli polim orf xususiyatlami namoyon qilgan. 
Tog‘olcha olxo'rining madaniy navlarini y o w o y i ajdodi hisobla- 
nadi. Barglari ellipssimon, cho‘ziq-ellipssimon, tuxumsimon yoki 
teskari tuxumsimon, tishsimon, ba’zan q o ‘shaloq tishsimon qirrali 
b o iib , bandi yordamida shoxi bilan poyasida ketma-ket o ‘rnashgan. 
Gullari besh bo‘lakli, oq yashilroq yoki bir oz sarg‘imtir. Mevasi turli 
shaklda, katta-kichikligi ham har xil, sarg‘ish, och yashil, to ‘qqizil, 
gunafsha rangli, sershira danakli meva hisoblanadi. Tog‘olcha aprel 
oyida gullaydi, iyul- avgust oylarida mevasi pishadi.
MDHning Yevropa qismi, Kavkaz, Markaziy Osiyo, Q ozog‘is- 
ton, Sibir va Uzoq Sharqda bogMarda mevali daraxt sifatida ko‘plab 
o ‘stiriladi. Xalq tabobatida olxo‘rining mevasi ishlatiladi. Uni mev­
asi pishgan vaqtida terib olinadi va quyoshda quritiladi yoki qurit-
74

---

ilmasdan ishlatiladi. Mevasi tarkibida 36-17,2% qandlar, 0,59-1,6% 
ni^anik (olina, limon, oksalat, xin va boshqa kislotalar), 10 
m g %
S, 
V. I , KK va R vitaminlar, karotin, biotin, flavonoullar (kvcrsetin, 
i/okversitrin va boshqalar), antotsianlar, pektin, oshlovchi, miner­
al va boshqa moddalar bor. Tog‘oleha mevasi surgi vosita sifatida 
qo'llaniladigan kafiol preparati tarkibiga kiradi.
Tog‘olchani Ibn Sino ham surgi (ko‘prok quritilmagan holida) 
va o ‘t haydovchi vosita sifatida qo‘llagan. Uning fikricha, nor- 
donroq olxo‘ri o'tni kuchliroq haydaydi, surgi ta’siri esa shirinida 
kuchliroq. Ibn Sino to g‘olcha daraxtining tanasi va shoxlaridan oli- 
uadigan yyelim ni yaralarni davolashda, unga sirka, asal yoki sha- 
kar q o ‘shib temiratkiga qarshi ishlatgan. Tog‘olcha yelimini yana 
qovuqdagi toshlami maydalash va tushirish, meva shirasini esa 
ayollarda ginekologikkasalliklarda qo‘llagan.