‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

O ddiy chctan (Puftinia обм кнонсш ш и) -
Sorbus uucuparia L.
Oddiy chetan R a’noguldoshlar — 
Rosaceae
oilasiga mansub 
bo'lib, bo‘yi 4- 5, b a’zan 15 m gacha yetadigan 0 ‘zbckistonga int- 
roduksiya qilingan daraxt yoki buta. Poyasi kulrang, silliq po'stloqii,
15-rasm.
Oddiy chetan (Рябина о б ы к но вс н н ая)-5ог6 
us aucu­
paria L.
yosh shoxlari sertuk. Bargi 4-7 bargchadan tashkil topgan toqpatli 
murakkab b o ‘lib, bandi yordamida poya va shoxlarida ketma-ket 
o ‘mashgan. Bargchalari cho‘ziq-nishtarsimon, arrasimon qirrali. 
Oq rangli, bcsh bo ‘lakli gullari qalqonsimon to ‘pgulga joylashgan. 
Mevasi dumaloq, sersuv, qizil rangli, 2-7 upug‘li ho‘l meva. Chetan 
may- iyun oylarida gullaydi, mevasi sentabrda pishadi.
Chetan turlari MDHning Yevropa qismida o ‘rmon-cho‘l zona- 
sida hamda Kavkazda ninabargli va aralash o ‘rmonlarda, o ‘rmon

---

chetlarida o ‘sadi. 0 ‘zbekiston florasida 2 chetan turi - Turkiston va 
tyan-shan chetani tog ‘li hududlarda tarqalgan. Bog‘ va xiyobonlarda 
manzarali o ‘simlik sifatida o'stiriladi. Tibbiyotda chetanning me- 
vasi ishlatiladi. Mevasi pishganda (sovuq tushgandan keyin) yig‘ib 
olinadi, quritgichlarda quritiladi yoki quritilmay q o ‘llaniladi. Sovuq 
tushganda mevasi yoqimli, aehehiq-nordon mazaga ega bo‘iib qo- 
ladi.
Oddiy chetan mevasi tarkibida 160 (40-200) mg% S vitamini 
va R vitamini, 18 mg% karotin, 8% gacha organik (limon, olma, 
vino) kislotalar, qandlar (glyukoza, fruktoza, saxaroza), flavonoid- 
lar (kversitrin, izokversitrin, rutin va boshqalar), efir moyi, sorbit, 
oshlovchi va boshqa moddalar mavjud. U rug‘ida amigdalin gliko- 
zidi va 22% gacha yog‘ bor. Meva va uning damlamasi singa va 
boshqa avitaminoz kasalliklarini davolash va ulaming oldini olish 
uehun qoMlaniladi. Mevasi vitaminli choylar-yig‘malar tarkibiga ki- 
radi. Chetan mevasi xalq tabobatida ishtaha ochuvchi dori sifatida 
hamda singa kasalligini davolash va oldini olish uehun qadimdan 
qoilan ilib kelingan.