Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув



Download 0,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/12
Sana09.07.2022
Hajmi0,73 Mb.
#763289
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12
Bog'liq
5. Tuproq unumdorligi va uning ahamiyati. Tuproqning kolloidlari va tuproqning singdirish qobilyati

кимѐвий сингдириш
дейилади. 
Кимѐвий йул билан тупроқда анинонлардан SO
2-
4
, CO
2-
3
, H
2
PO
4
,НРО
2-
4
, PO
3-
4

катионлардан Ca
2+
, Mg
2+
, Fe
3+
, Al
3+
сингарилар сингдирилиши мумкин.
Тупроққа тушадиган атмосфера ѐғинлари, сизот ва Суғориш сувлари 
таркибидаги катион ва анионлар тупроқ эритмасидаги тўзлар билан 
эримайдиган ва қийин эрийдиган бирикмалар ҳосил қилади ва натижада 
тупроқда сингиб қолади. Масалан:
1)
ТСК]Ca
2+ 
+ Na
2
SO
4
TCK]2Na + CaSO
4

2) ТСК]Ca
2+
+ 2NaHCO
3
ТСК] 2 Na +Ca(HCO
3
)
2
Ca (HCO
3
)
2
H
2
O + CaCO
3
+CO
2

3)
Na
2
CO

+ CaSO
4
CaCO
3
+ Na
2
SO
4

4) Al(OH)
3
+ H
3
PO
4
AlPO

+3H
2
O ;
Агар карбонатли ерга таркибида фосфор кислотанинг эрийдиган тўзи 
бўлган суперфосфат Са(Н
2
РО
4
)
2
солинса, у ҳолда бу тўз тупроқ эритмасидаги 


кальций тўзлари билан қуйидагича реакцияга киришиб, сувда қийин эрийдиган 
уч кальций фосфат Са
3
(РО
4
)
2
ҳосил бўлади:
2 СаСО
3
+ Са(Н
2
РО
4
)
2
= Са
3
(РО
4
)

+ 2 Н
2
СО
3
СО


2
О 
(оҳак) (суперфосфат) (чукма)6 
Ана шундай сингдирилиш натижасида ўсимликларнинг фосфордан 
фойдаланиш коэффициенти жуда кам (20-25 фоиз). Шу сабабли ҳозирги вақтда 
қишлоқ хужалигида яхшироқ эрийдиган ва ўсимликлар учун қулай бўлган ўғит-
аммофос қулланилмоқда. 
Кислотали тупроқлар (подзол, чимли-подзол, қизил тупроқлар) да темир ва 
алюминий гидрооксидлари кўп бўлганидан фосфор кислотаси ионлари билан 
реакцияга кириб, қийин эрийдиган темир ва алюминий фосфатлари вужудга 
келади. 
Демак, фосфорли ўғитлардан фойдаланилаѐтганда тупроқнинг кимѐвий 
сингдириш қобилиятига алоҳида эътибор бериш лозим. 
Физикавий сингдириш қобилияти
. Тупроқнинг майда дисперс (коллоид) 
заррачалари юзасида турли моддалар концентрацияси оширилишига 
физикавий 
сингдириш қобилияти
дейилади. Тупроқдаги майда заррачаларнинг юза 
энергияси таъсирида турли газ ва сув буГлари, микроорганизмлар ва органик 
моддалар физик йул билан сингдирилади ҳамда уларни тупроқдан ювилиб 
кетишдан сақлайди. Физикавий сингдиришда адсорбиланиш яъни коллоидлар 
юзасида моддалар концентрациясининг кўпайиши юз берганидан, бу 
сингдиришга 
молекўляр сингдириш
ѐки 
адсорбиланиш
деб ҳам юритилади. 
Физикавий сингдириш тупроқнинг механик ва минерал таркибига, гумус 
миқдорига боғлиқ. Механик заррачалар қанчалик майда ва гумус кўп булса 
адсорбиланиш хусусияти шунча юқори бўлади. Физик ѐки молекўляр 
адсорбиланиш натижасида органик моддалардан ҳосил бўлган аммоний каби 
азот бирикмалари ҳамда эритмадаги турли тўзлар тупроқда сингдирилиб, 
ювилишдан сақланиб қолади. 
2. Физик-кимѐвий сингдириш қобилияти. Тупроқнинг коллоид заррачалари 
юзасида турли ионларнинг сингдирилиши ва эритмадаги ионлар билан 
эквивалент миқдори алмашиниш қобилиятига 
физик-кимѐвий
ѐки 
урин 
алмашинадиган 
адсорбланиш
(сингдириш) 
дейилади. 
Алмашинадиган 
сингдиришда катионлар ва анионлар иштирок этади. Аммо тупроқ таркибида 
илгари айтилганидек, манфий зарядланган коллоидлар кўпроқ бўлганлиги 
сабабли, аксарият ҳолларда катионлар алмашуви руй беради. 

Download 0,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish