Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

Фундаментал (устивор) тадбиқий ишланмалар. Фундаментал 
тадқиқотлардан мақсад табиатдаги янги қонуниятларни очиш, 
ходисалар оралиғидаги алоқаларни очиб бериш ва янги 
назарияларни яратиш. 
Мақсадга эришиш эҳтимоллиги 10% дан ошмайди. Бунга 
қарамасдан фундаментал тадқиқотлар илмнинг ўзини ривож-
лантиришига ва ижтимоий ишлаб чиқариш ривожланишининг 
асосини таъминлашга хизмат қилади.
 
 
2-расм. Илмий тадқиқот объектларининг туркуми. 
ИЛМИЙ ТАДҚИҚОТ
ОБЪЕКТЛАРИНИНГ ТУРКИМИ 
Техник объект (масалан, 
қишлоқ хўжалик 
техникаси, 
агрегати,узели, детали); 
Ҳодиса (масалан, абразивли 
тупроқ қатламининг ишчи 
қурилмаларга таъсир қилиш 
жараёни); 
Ўзаро алоқа (масалан ишчи 
суюқлигининг эритиб қопла-
наётган металл қопламига таъ-
сир этиш оралиғидаги алоқа);
Хусусият (масалан, автомобил ёки 
тракторнинг манёврлилиги, унинг 
динамикаси ва ҳ.к.); 
ИЛМИЙ ТАДҚИҚОТ ТУРЛАРИ 

---

26
3-расм. Илмий тадқиқот турлари. 
Фундаментал (устивор), тадбиқий ишланмалар. 
Ишланмалар–булар тажрибадаги техникаларни, қурилма-
ларни, ашёларни, маҳсулотларни маромига етказиш ёки яратиш 
(тадбиқий тадқиқот натижаларидан фойдаланган ҳолда). Ишланма 
даврида олинган натижалар ижтимоий ишлаб чиқаришнинг турли 
соҳаларида фойдаланиш мумкин бўлган ҳолатга келтирилади. 
“Илм+техника+ишлаб чиқариш” тизими ўзгарувчан бўлиш-
лигига қарамасдан уларнинг барчасини илм соҳаси доимо
умумлаштириш ҳусусиятига эга (4-расм). 
Фундаментал 
(устивор принципиал 
янги билимларни 
олиш ва илгари
тўпланган 
билимларни янада 
ривожлантирди.) 
Тадбиқий 
(мавжуд ишлаб 
чиқариш воси-
таларини яратиш 
ёки уларни янада 
такомил-
лаштириш).
Ишланмалар (тадбиқий 
тадқиқот натижаларидан 
фойдаланиш ва тажриба-даги 
техника моделларини (маши-
налар, қурилмалар ашёлар 
маҳсулотларни) такомиллаш-
тириш ёки яратиш ). 
Ишлаб чиқариш 
Ўзлаштириш 
Лойиҳалаштириш
И 
ТИ
тадбиқий 

---

27