Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

16-расм. Магнитоэлектрикли осциллографнинг 
принципиал схемаси: 

---

253
1- рамка, 2-кўзгуча, 3-тортмалар, 4-линза, 5-фотокамера, 6-сиртмоқ, 
7-ёритгич, 8-оптик тизим. а-рамкали вибратор; б-оптик схемаси. 
Тебранувчи осциллографлар-универсал асбоблардан ҳисобланади. 
Ўлчашларнинг аниқлик даражаси.
Тадқиқот натижаларининг 
ишончлилиги кўп жиҳатдан ўлчаш қийматларнинг аниқлик 
даражаларига боғлиқ. Хатоликка мутлоқ йўл қўйилмайдиган 
аппаратларини кўз олдига келтириш қийин: тажрибадаги хатолик, ўз 
навбатида, унинг қиймати ва тавсифига қараб жиддий оқибатларга 
олиб келиши мумкин-олинган қонуниятларнинг аниқлик 
даражасига салбий таъсир кўрсатиши ёки бундан ҳам ёмони, 
нотўғри хулосалар чиқаришга сабаб бўлиши мумкин. 
Аниқлик -
бу ўлчаш натижасининг ўлчанадиган қийматнинг 
ҳақиқий микдорга мослиги. Бу миқдорга мослик қанчалик кам 
бўлса, ўлчашдаги хатолик ҳам шунча кўп бўлади. Хатолик келиб 
чиқиш сабабларининг қуйидаги уч манбаи маълум: 
-биринчи манбаи-ўлчанадиган қийматга нотўғри таъсир 
этувчи сабаб датчикда бўлиши мумкин. Масалан, тензоқаршилик 
бикир элементга ёмон елимланса, унинг ғалвирининг 
деформацияланишининг бикирлик даражаси тадқиқот объектининг 
деформайиясига мос бўлмаслиги мумкин. 
-иккинчи манбаи-механик ёки электрик элементи нотўғри 
функцияланишига ўлчаш қурилмасининг ўзи сабаб бўлиши 
оқибатида қайд қилиш жарангида жиддий хатолик рўй беришлиги; 
-учинчи манбаи-кузатувчи ёки тадқиқотчининг ўзи, унинг 
тажрибасизлиги сабабли ёки толиқиши оқибатида асбоб 
кўрсатишини нотўғри олишлиги ёки осциллограммага ишлов 
беришда хатоликка йўл қўйилиши. 
Бу каби уч хатолик манбаи ўз навбатида қуйидаги 
хатоликларга олиб келиши мумкин: 
-доимий тарздаги хатолик, яъни ўлчаш асбоби билан боғлиқ 
бўлган муайян сабабларга кўра (чайналиб қолишлик, люфт, 
яъни салт юриш ва ҳ.к.) ва доимий тарздаги хатоликларга 17-
расмда тахометр асбоби кўрсатишидаги график мисол бўлиши 
мумкин. 
-тасодифий тарздаги хатоликлар (17-расм) ўлчаш 
жараёнларида ҳар хил қийматга эга бўлиши мумкин. 

---

254
Ўлчаш аниқлигини айнан тасодифий хатоликлар тавсифлайди. 
Амалда тасодифий хатолиқдан қутилиш қийин. Доимий тарздаги 
хатоликларни асбобни эталон ёрдамида калибровкалаш ёрдамида 
бартараф этиш мумкин. Ўлчашдаги тасодифий хатоликлар ўз 
киймати ва тавсифига кўра, абсолют (л), нисбий (л
0
) ва 
чегаравий (д
4
) турларга бўлинади.