Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

1-расм. Пахта териш машиналарининг асосий сақлашбоплик 
кўрсаткичлари туркуми. 
 
Шу билан бирга шу кунга қадар пахта териш машиналарининг 
янги конструкцияларини яратишда бу муҳим кўрсаткичларга етарли 
эътибор берилмаяпти. Оқибатда, пахта териш машиналарини 
сақлашга тайёрлаш, сақлаш даврида хизмат кўрсатиш ва сақлашдан 
олиш ишлари ҳамон энг сермеҳнат ишлигича қолмоқда. 
Машиналарни узоқ вақт сақлашга тайёрлашнинг меҳнат сарфи 
мойланадиган жойларнинг умумий сонига, ечиб олинадиган 
агрегат, узел ва деталар сонига, зичланадиган ва тайёргарлик 

---

267
ишларини бажаришнинг қулайлиги ва осонлигига, зарур тагликлар, 
остликлар ҳамда мураккабликларига кўп жиҳатдан боғлиқ. Пахта 
териш машинасини сақлашга тегишли меҳнат сарфи қуйидаги 
формула асосида аниқланади: 
,
1
CO
n
i
ж
тай
ак
с
T
T
T
T





одам-с.
(2) 
бу ерда Т
тай
, Т
хк
, Т
со
- мос равишда машинани сақлашга 
тайёрлашнинг, сақлаш даврида унга хизмат кўрсатиш ва сақлашдан 
олишдаги меҳнат сарфи, одам-с; 
п - сақлаш даврида машиналарга хизмат кўрсатишлар сони. 
Машинани сақлашга тайёрлашга оид меҳнат сарфи: 
Т
май
қТ
хс
+Т
дт
+Т
мой
+ Т
мол
+Т
хкс
+Т
тос
, одам-с (3) 
бу ерда Т
хс
, Т
дт
, Т
мой
, Т
мол
, Т
хкс
, Т
тос
 - ҳар сменада ва даврий 
техник хизмат кўрсатишга, мойлаш, идишлардаги мойни 
алмаштиришга, ҳимоя қопламалар суртишга, машинани таглик ва 
остликларга ўрнатишга кетган меҳнат сарфи, одам-с, 
Машинани сақлашга оид солиштирма меҳнат сарфи қуйидаги 
формула асосида аниқланади: 

 

катор
кг
га
с
одам
P
B
G
W
T
T
кк
м
c
сак
мс
;
,
,


(4) 
бу ерда Т
сак
 — машинани сақлашга кетадиган меҳнат сарфи, 
W
с
 - машинанинг бир мавсумдаги (сменадаги) иш унуми, га; 
G
м
 - машина массаси, кг (Н); 
В
кк
 - машинанинг қамраш кенглиги, м; 
Р - машинада ишлов бериладиган қаторлар сони. 
Пахта териш машинасининг сақлашбоплиги, уни сақлашга 
тайёрлаш, техник хизмат кўрсатиш ва сақлашдан олишнинг 
солиштирма 
нархи 
орқали 
ифодаланадиган 
кўрсаткичи 
истеъмолчига, машинага унинг сақлашбоплиги нуқтаи назардан 
иқтисодий баҳо беришга имконият беради: 
,
1
[
c
n
i
jk
r
тай
ак
с
W
C
C
С
С





сўм/га (5) 

---

268
бу ерда С
тай
, С
хк
С
ол
 - мос равишда машинани сақлашга тайёрлаш, 
сақлаш даврида унга хизмат кўрсатиш, сақлашдан олиш нархи, сўм. 
Юқорида қайд этилганлар асосий кўрсаткичлар бўлиб, 
машинанинг конструкциясини унинг сақлашга, сақлаш чоғида 
хизмат кўрсатишга ҳамда сақлашдан олишга мослашганлиги нуқтаи 
назаридан баҳолаш имконини беради. Аммо улар ёрдамида 
машинани сақлашга тайёрлашдаги, сақлаш даврида хизмат 
кўрсатишдаги ва сақлашдан олишдаги энг технологиябоп бўлмаган 
узелларни ёки жойларни аниқлаб бўлмайди. Бунинг учун