Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ҳайвонлар касалликлари

3.3. ОЛИНГАН НАТИЖАЛАРНИНГ ТАҲЛИЛИ.

Олиб борилган тадқиқотлар натижасида қорамолларнинг тейлериоз касаллигини даволашда Бупарвакон препарати юқори самарадорлика эга бўлсада, бироқ, пироплазмоз ва тейлериоз касалликларини аралаш кечишида унинг самарадорлиги бироз паст, шунинг учун пироплазмидоз касалликларини аралаш шаклини даволашда икки маротаба 72 соат оралатиб ишлатилса 100 фоизлик натижага эришилади. Худда шунга ўхшаш натижани ва хулосага Рахмонов Ш. ва бошқалар (2008), Ҳақбердиев П.С. (2009), Жабборов М (2011), Ортиқов Учқунлар (2014) ҳам таъкидлашади.

Қорамолларнинг тейлериоз касалликларини (алоҳида ва аралаш шаклларини) даволашда бупарвалек, бупаввакон препаратларни тавсия этилган даволовчи дозасини 2 маротаба 72 соат оралатиб мускул орасига юборилса, юз фоизлик натижа беради.
Биз ўз тадқиқотларимизда Буварвакон, бупарвалек, тейлериозни 3-кунлик даволаш курси каби препаратлар ва усулларни синаб кўрдик.

4. 
   ЧОРВАЧИЛИКДА ИШЛАБ ЧИҚАРИШНИ ТАШКИЛЛАШТИРИШ ВА МЕНЕЖМИНТ АСОСЛАРИ
   

Фаннинг мақсади ва қишлоқ хўжалик маҳсулотларини етиштирувчи субъектлар ва унда хизмат кўрсатувчи тармоқларда иқтисодий ишлаб чиқариш жараёнларида тадбиқ қилишдан иборат. Фаннинг вазифаси қишлоқ хўжалигида маҳсулот етиштирувчи ва хўжжат қилишни тармоқлар билан иқтисодий алоқаларни мустаҳкамлаш орқали маҳсулот хажмини ва суратини оширади.
Тавар ишлаб чиқарувчи субъектларда меҳнат жараёнларини илмий асосида ривожлантириш билан меҳнат муносабатларини ошириш, ер, сув ҳамда асосий воситаларни самарали фойдаланишдан иборат. Товар ишлаб чиқарувчи хўжалик корҳоналари фаолиятини таҳлил қилиш учун ҳар-ҳил усуллардан фойдаланишади.
Ушбу усуллар статистик, монографик, аналитик ҳисоблаш, иқтисодий математик, лойиха конструкторлаш ишларини ҳисоблашдан иборат.
Ўзбекистон Республикасининг жами ер майдони 447,4 млн.га бўлиб, шундан қишлоқ хўжалигида яроқли ерлар майдонларининг 81%и ёки 26,6 млн гектари яйлов ва пичанзорлар, 16%и ёки 3,0-32 млн гектар ҳайдалган ерларни ташкил қилади. Қолган қисмида намлиги жуда кам бўлганлиги сабабли фойдаланилмайди.
Республика ер фондининг асосий қисмини шаҳар ва аҳоли пунктлари, комуникациялар, дарё ва сув ҳавзалари билан банд бўлган ерлар, ўрмон хўжаликлиги ерлари, хар бир мақсадга ажратилган ерлар давлат заҳирасидан иборатдир.
Меҳнат ресурслари Ўзбекистон Республикаси аҳолисининг 60,2%и қишлоқда яшайди. Меҳнат ресурслари 9,9 млн киши аҳоли йилига 300-370 млн. кишига кўпайиб бормоқда.
Ишчи кучи-деб кишиларнинг меҳнат қилиш қобилияти уларда бўлган жисмоний ва маънавий қобилиятлари йиғиндисига айтилади.
Меҳнат ресурсларига-меҳнат қилиш қобилиятига эга бўлган фуқароларга айтилади.
Меҳнат ресурслари 16 ёшдан 60 ёшгача бўлган эркаклар, 16-55 ёшгача бўлган аёллар ҳисобланади.
Чорвачилик-қорамолчиликда асосий тармоқ бўлиб инсонлар учун озиқ-овқат, гўшт, сут, ёғ, сурма ва пишлоқ, маҳсулотларини етказиб беради. Инсон томонидан истеъмол қилинган маҳсулотлар рақамда 400 ҳилини қорамол маҳсулотлари ташкил қилади.
Одамнинг нормал ривожланиши учун йилига 405 кг сут маҳсулотлари, шу жумладан 128 кг сут 18 кг ёғи олинган сут, сурма 6,6 кг пишлоқ 6,6 кг қаймоқ, жами бошга 82 кг гўшт, 36 кг қорамол гўшти истеъмол қилиниши лозим.
Бир қарашда енг юқори маҳсулот олишни 4%ни ташкил этади, ўртача бир сигирдан суткасига 40 кг сут соғиб олиш мумкин. Чорвачиликдаги тайёрланган гўштнинг 43%и, сутнинг 98,5%и қорамоллардан олинади. Республикамизда 120 та қорамолчиликга ихтисослашган хўжаликнинг 18 таси наслчилик заводлари, 9 таси наслчилик хўжаликларидир.
Ҳар қандай давлатни ислоҳот олиб боришнинг дастлабки кунларида мустахкам ҳар томонлама асосланган бошқарувга мамлакатда ишлаб чиқаришни ва иқтисодий усишни йўлга қўйиш заруриятини сезади. Бунинг учун эса аввало юқори малакали бошқарув қонун қойидаларни мукамал билишдан профессионал бошқарувчилар тайёрлаш лозим бўлади.
Мамлакатимиз иқтисодиётининг бозор муносабатларига ўтиши, ўз навбатида корхона ва ташкилотларнинг бошқарув тизимини такомиллаштиришни талаб этади. Чунки ташкилот ва корхоналарнинг самарали ишларини малакали раҳбар ва ҳодимлар таъминлайди.
Менежментнинг мазмунини очиш билан бизга унинг ички томонини фарқлаш зарур, ёки теҳника ва ижтимоий иқтисодий жараёнларни бошқариш.
Менежментнинг олдида асосий масала замонавий билимлар мажмуасини ижодий ишлатишга имкон яратишдир.
Менежментнинг мазмуни ишлаб чиқариш усули ва ижтимоий иқтисодий муносабатлар даражаси, ишлаб чиқариш кучлари ривожланишида боғлиқ ҳолда ўзгаради. Ишлаб чиқариш ривожланиши ва иқтисодий бозор муносабатлари билан бошқариш хам мураккаблашади.
Менежментнинг мазмуни иқтисодиётнинг, менежмент тизимлари ва уни тузилишининг ташкилий шакллари хўжалик меҳанизмини ва бошқарув устуворлиги ва методларига асосланиб урганишни тақозо этади.
Менежментнинг амалий томонлари бир қатор аниқ вазифаларни ҳал этишда, жумладан иқтисодиётни бозор муносабатларига ўтишга фойда олишга, ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш аҳоли ижтимоий химоясини кўрсатишга кишилар мансаб даражаларни устиришга қаратилган.
Менежмент қонунлари Менежментнинг қонун ва қойидалари ўз моҳиятига кўра объектив жараён ҳисобланади. Қонун умумий тушунча бўлса қониний унинг бир қисми ҳисобланади. Иқтисодий қонун ва қойидалар инсон онги ва савиясидан келиб чиқиб амал қилади.
Бозор иқтисодиёти тизими уни тўғри тушуниш ва ундан оқилона фойдаланишни талаб қилади. Менежментнинг қўйидаги қонунлар мавжуд.

1. 
   Иҳтисослаштириш қонуни.
   
2. 
   Интеграциялаш қонуни.
   
3. 
   Марказлаштириш қонуни.
   
4. 
   Демоктатлаштириш қонуни.
   
5. 
   Вақт қонуни (вақтни иқтисод қилиш қонуни) иҳтисослаштириш қонунининг моҳияти шундаки корҳонани бошқариш, маълум муддатда бошқарувчилар, раҳбарлар томонданамалга оширишдир.
   

Улар ўз фаолиятлари жараёнида меҳнат тақсимоти асосида ривожлантириш, ташкил этиш, бошқариш, назорат меҳнат воситалари бўйича (ахборотларни йиғиш, қайта ишлаш, таҳлил қилиш усуллари) функцияларни бажариш ҳажмини ва меҳнатда бўлган талаб бўйича менежмент ваколати бўйича амалга оширилади.
Менежмент тизимда ҳар-ҳил фунциялар тақсимоти мавжуд бўлади. Ҳусусан корҳонани бошқаришнинг умумий вазифалари-ишлаб чиқариш жараёни молия сотиб олиш, маркетингнинг иқтисодий илмий фаолиятлари мавжуд бўла олади.
Менежментнинг ихтисослашган функциялари шу соҳани билган, тажрибали ва малакали ҳодимлар томонидан амалга оширилади.
Интеграция қонуни бу объектив қонун бўлиб менежмент барча бошқарувчи ҳодимлар фаолиятини интегратция асосида амалга оширишни кўрсатади. Бундай иқтисодий ишлаб чиқариш ва бошқаришда бўлган талабдан келиб чикади ва амалга оширади.
Менежментни марказлаштириш қонуни бу қонун марказдан ва бошқаришнинг оптимал энг қўлай вариантини юритишни тақозо этади. Бу қонун бир томондан марказдан ёки юқоридан пастга, иккинчи томондан пастдан юқорига, учинчи томондан пастдан юкорига менежмент жараёни акс этади.
Бошқарувнинг объектив тизими марказлаштириш шаклида бўлади. Масалан биологияда биринчи тизм бўлиб кўрсатиши учун марказий яъни мия қўзғалиши қузғалиш ҳаракатига келиши керак.
Марказлаштириш бошқарувининг афзаликлари қуйидагилар.

1. 
   Ихтисослашган бошқарув ҳизмати фаолиятини мофиқлаштириш ва назорат қилиш имконини беради.
   
2. 
   Ҳаракатнинг ягона келишилган тартиби таъминланади.
   
3. 
   Менежмент меҳнати билан ва тажрибадан унумлироқ фойдаланиш имконини беради.
   

Қўйи босқичдаги афзалликлар қўйидагилар.

1. 
   Муаммони яҳшироқ биладиган раҳбар томонидан қарор қабул қилишниқуллаши имкони тўғилади.
   
2. 
   Йирик корҳоналарни ахборотлар ҳажми кўпплиги сабабли, бошқариш ва менежмент қарорларини ишлаб чиқиши қийинлашади..
   
3. 
   Ташкилотни бошқариш раҳбарлик лавозимдан шаҳснинг маъсулиятини оширади. Демократциялаш қонуни менежмент самарадорлиги одамлар манфаатларига мос тушадиган бўлишини таъминлаш лозим.
   

Манфаатдор ҳар бир шаҳс бошқарув ҳодими меҳнат жамоаси учун ҳосил бўлган жараёни ҳисобланади ҳисобланади. Бу эса бошқариш жараёнини нафақат малакали қолаверса демократлаш асосида бўлишини таъминлайди.
Вақт қонуни бу бозор иқтисодиётининг муҳим қонунидир. Вақт иқтисодий категория бўлиб унинг қадр қиймати корхона фаолиятининг барча томонларини ўз ичига қамраб олади. Жумладан ишлаб чиқариш тизимида капитал муҳофазаси, меҳнат унумдорлиги, меҳнат қуролларидан фойдаланиш ҳаражатлари ва бошқалар.
Менежментнинг асосий тамоийлари тамойил бу фаолият юритишнинг асосий қойидасининг етакчи ғоядир. Бошқарув моҳиятини қўйидагича ифодалаш мумкин.
Қ онунлар ғоялар усуллар услублар.
Бошқарув тизимидаги ўзаро боғлиқ ва биргаликда қўлланилиши лозим.

1. 
   Бошқаришда якка бошчилик ва комплевитлик тамойили, якка бошчилик тамоийли бевосита ишлаб чиқаришда ҳодимларнинг ягона раҳбар буйруқларига ёки бўй сунишини талаб қилинади.
   

Юқори даражадаги раҳбар қўйи буғин раҳбари ваколатига кирувчи масалларни ҳал этиши лозим. Бў тамойилни амалга оширишнинг асосий шарти ҳар бир ижрочининг ҳуқуқ бурч ва мажбуриятларини қатий белгилаб қўйишдир. Ягона бошчилик, коллегиялик, қабўл қилишда кўпроқ ошкорлик билан қўшиб берилиши керак.

2. 
   Умумийлик тамоийли. Бошқарув тамоийлари орасида волиторизмни инқор қилувчи ҳар бир раҳбар иқтисодий қонунлар жамиятни ривожлантиришнинг объектив йуналишлари, бу соҳада миллий ва чет эл тажрибаларини қўллашни тақозо қилишини ифодалайди.
   
3. 
   Режалаштириш тамойили бозор иқтисодиёти шароитида ишлаб чиқаришни режали бошқариш тизими ва стратегик режасини тузиш иқтисодий самаарадорлигини амалга ошириши муҳим шартлардир.
   
4. 
   Бошқарув шакли ва усуллари такомиллаштириш ошириб бериш тамойили. Бозор иқтисодиёти шароитида бошқарувнинг ички шакли мавжуд, жумладан ҳусусий, жамоа, давлат бошқаруви.
   

Бошқарувнинг ҳусусий шаклларидан мулкдор ёки ўзи қарор қабўл қилади ва бутун иш учун жавобгар бўлади.
Ҳусусий шаклида эса мулк эгаси ишларини боришини ўзи тўлиқ назорат қилиши аҳамиятга эгалиги, камчилигини эса самарадорлиги унча катта бўлмаслиги. Ҳар бир киши бошқарувчи талаб ва вазифаларини бажаришга мажбурлигидир.
Бошқаришни жамоа шаклида икки ёки ундан кўп жисмоний ва ҳуқуқий шахслар бошқарув қарорларини бажаришда қабул қиладилар, корҳона ёки аксариятлари фаолиятлари учун жавобгар.

5. 
   Кадрлар танлаш ва тайёрлаш тамойили. Бозор муносабатларини бошқарув қарорларга қатий талаблар қуяди ва уларнинг ишбилармонлиги сифатлари ишлаб чиқариш олдида келган масалаларни белгилайди.
   
6. 
   Шаҳсий ташаббус тамойили. Бозорда ишбилармон амалдорлар шахсий фойда учун учун ҳизмат қилувчи тадбиркор кишилар бошқарувни фаолиятини юритиш мумкин.
   
7. 
   Жавобгарлик ва тадбиркорлик тамойили ўз фаолияти учун жавобгар бўлиши учун бунда маълум тавакалчилик ҳали ҳисобга олиниши ёки тадбиркорликнинг ўз ҳуқуқ ва мажбуриятлари бўлиши керак.
   

Менежмент тизимида ахборотларининг аҳамияти корхонада менежмент учун зарур бўлган барча турдаги ахборотлар мажмуйи ахборот тизимини вужудга келтиради. Хозирги замон шароитида юқори самарали корхоналарда ахборотлардан кенг фойдаланишни уларни тарақиёти учун жуда муҳим аҳамиятга эгадир. Уларни қўллаш зоналарини меҳаник воситалар, матин ва рақамли ахборотларни қайта ишлайди. Корхонанинг ички ахборотлар алоқалар тизимида белгилаштириш асосида ташкил этади. Ахборотлар бошқарув жараёнида қуйидаги масалалар учун кенг фойдаланилади.
Қарорлар қабул қилишни мамурий ташкилий ишлар илмий тадқиқот учун ишлаб чиқариш тадбирларини амалга ошириш учун менежмент маданияти менежментни жуда муҳимдир, инсоният ўз ривожланиши жараёнида жуда катта менежмент тадбирларни жамлаган. Бозор шароитида бу тажриба менежмент самарадорлигини оширишда ҳизмат қилиши керак.
Менежмент маъсулияти даражаси ҳодимлар ўзларининг раҳбарлари маданиятини менежмент ва шароитни акс эттирувчи бўйича баҳоланади. Аҳлоқли инсоннинг аҳлоқ соҳасидаги ҳулқини тартибга солади. Менежмент жараёнида аҳлоқни меъёрлаш, риоя қилиш унинг модернизацияси даражасидан далолат беради.
Менежментнинг вазифаси. Ишлаб чиқаришга маҳсулот самарасига эришиш бўлганлиги сабабли менежмент тизими самарадорлиги ҳам нафақат бошқарув жараёни ифода бўлиши бошқарув объектдаги урганишида ҳам акс эттирилиши лозим. Бу уринда менежмент самарадорлигини умумий мезони менежментни объекти одидаги мақсади ҳам эришишни таъминловчи менежмент тизими ҳаражат этиш лозим.