Ўзбекистон республикаси қишлоқ ХЎжалик вазирлиги андижон қишлоқ ХЎжалик ва агротехналогиялар

 
 8. Битирув малакавий иши бўйича маслахатчи(лар)
 
№ Бўлим мавзуси 
Маслахатчи 
ўқитувчи 
ф.и.ш. 
Имзо, сана 
Топшириқ 
берилди 
Топшириқ 
бажарилди 
1 
2 
3 
Топшириқ берилган вақт « » октябр 2021 йил 
Иш рахбари:
К.Хамдамов. 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

М У Н Д А Р И Ж А
№ 
Кириш.
5 
I. 
Адабиѐтлар шархи.
7 
II. 
Тажриба ўтказилган хўжаликнинг умумий тавсифи . . ... 
12 
III. 
Тажриба ўтказиш услубияти . .
15 
3.1. 
Қулупнайнинг биологик хусусиятлари ва етиштириш 
технологияси
16 
3.2. 
Қулпнай навларини тавсифи
43 
3.3 
Иссикхоналарда кулпуной етиштириш техналогияси
3.4 
Қулпнайни касаллик ва зараркунандалари 
3.5. Қулупнай хосилини териш, ташиш ва товар ҳолатга 
келтириш 
IV. 
Тажриба натижалари
47 
4.1. 
Кулпунойни очик ва йопик майдонларда етиштиришни
кулпуной хосилдорлигига тасири .
 
47 
4.2. 
Тажрибада I-II вариантлар бўйича қулпнай хосилини 
кўрсаткичлари..
49 
V. 
Тажрибанинг иқтисодий самарадорлиги.
51 
VI. 
Хулоса ва таклифлар. 
54 
VII 
Фойдаланилган адабиѐтлар рўйхати.
56 
 

 
 
КИРИШ 

---

Ҳозирги бозор иқтисодий ислоҳотлари изчил амалга оширилаѐтган 
даврда аҳолини озиқ-овқат маҳсулотлари, яъни сифатли қайта ишланган мева 
ва резавор меваларга бўлган талабини қондириш долзарб вазифадир. 
Резавор меваларни инсон кўплаб қайта ишлаб истеъмол қилади, бу 
маҳсулотлар шифобахш ва дориворлиги учун жуда машҳурдир. Резавор 
меваларга қулупнай, смородина (қорағат) малина (бўлтдурғун), клюква, 
ертут, маймунжон, крижовник, ежевика ва бошқалар киради. Резавор мевалар 
таркибида жуда кўплаб витаминлар мавжуд. уларнинг шарбатлари пархез ва 
даволаш учун хам катта ахамиятга эга. Улар овқатни хазм қилиш ва модда 
алмашинишини яхшилайди.
Резавар мева шарбатлари ичимлик сифатида кенг ишлатилади, бундан 
ташқари қиѐм, ликер, яхна ва газланган ичимликларни тайѐрлаш учун 
қўлланилади. 
Шарбатлар пархез ва даволаш учун ҳам катта ахамиятга эга. Улар 
овқатни хазм қилиш ва модда алмашинишини яхшилайди. Масалан, 
қулупнай шарбати глюкозага бой, қарағат шарбати таркибида шакарлар 
(асосан фруктоза), органик кислоталар, пектин ва ошловчи моддалар мавжуд. 
Ўзбекистонда етиштириладиган сархил мева-резавор экинлар ичида 
қулупнай, Қорағат, Хўжағат аҳоли ўртасида талаб катта. Улар жуда мазали, 
парҳезбоп таом бўлиб, қайта ишлаш учун жуда яхши хом ашѐ ҳам 
ҳисобланади. Резаворлар хушбўй мазаси, таркибида организм учун зарур 
бўлган витаминлар ва минерал тузларнинг кўплиги ҳамда шифобахш 
хусусиятлари туфайли севиб истеъмол қилинади. Резаворларнинг 
истеъмолдаги физиологик нормаси унчалик кўп эмас, лекин организмга 
таъсири жуда катта. Резаворлар таркибида органик кислоталар, қанд 
моддаси, минерал тузлар, ошловчи моддалар, турли витаминлар мавжуд, 
улар инсон ҳаѐт фаолиятига яхши таъсир кўрсатади. Истеъмол килинган 

---

резавор организмда модда алмашинувини, овқат ҳазм 
ҚИЛИШНРТ
, юрак 
фаолиятини яхшилашга имкон беради, ферментлар ажралиб чиқишини, қон 
айланишни кучайтиради, демак, резавор кўп истеъмол қиладиган киши тез 
қаримайди, узоқ умр кўради. 
Резавор мева махсулотлари етиштириш ортиб борган сари, уни хилма-
хил қайта ишлаш усуллари ҳам такомиллашиб, янги замонавий қайта ишлаш 
корхоналари бунѐд этишга талаб кучаймоқда. Резавор мева маҳсулотларини 
териш, ташиши ва уларга дастлабки ишлов бериш фан-техника ютуқлари 
ҳамда илғор тажрибага таяниб амалга оширилса, исроф бўлиш анча 
камайиши муқаррардир.
Халқаро қишлоқ хўжалиги ташкилоти (ФАО)нинг маълумотига кўра, 
махсулотларнининг исроф бўлиши дунѐ бўйича 10 фоиздан ошмайди. 
Мамлакатимизда бу кўрсаткич айни пайтда 20-30 фоизни ташкил этади. 
Олий Мажлис сессияларининг бирида юртбошимиз таъкидлаганидек, ушбу 
кўрсаткични йилига 1-2 фоздан камайтириб борилса йилига республика 
бўйича 100-200 минг тонна турли қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари сақлаб 
қолишга эришилар экан. 
Аммо тан олиш лозимки, хозиргача резавор меваларни ҳосилини 
йиғиштириш, ташиши ва қайта ишлаш масалалари илмий асосда етарлича 
ўрганилмаган. Шунингдек фан-техника ва ишлаб чиқаришдага илғор 
тажрибалари амалиѐтга жорий этилмаяпти. Мавжуд қайта ишлаш 
корхоналари ҳам резавор мевалар хом ашѐси камлиги боис ишлаш хажми 
камайиб бормоқда. Қайта ишлаш билан шуғулланган мутахасислар резавор 
меваларга дастлабки ишов бериш бўйича ҳам пухта билимга эга бўлишлари 
шарт. Улар хўжаликларда етиштириладиган резавор мевалар сифатини тўғри 
аниқлай билишлари, хом-ашѐни буюртмачига топширишга оид барча 
жараѐнларни тўғри ташкил этишлари, маҳсулотларни танлаб, уларга ўз 
вақтида сифатли ва нес-нобудсиз қайта ишлов бериш лозим. Ўзбекистонда 
нисбатан тан нархи арзор хом-ашѐларни бўлиши, кайта ишлаш саноатини 
ривожланиши учун кенг имкониятлар яратилган. Ёз ва куз фаслида бўлтутли 

---

кунлар деярли бўлмаслиги, қуѐш радияциясининг кучлилиги ва хароратнинг 
юқори бўлиши, кам ҳаракат қилнган холда қуѐш нурида резавор меваларни 
қуритиш имконияти мавжуд бўлиб, юқори таъмли майиз олиш имконини 
беради ва чиройли қадоқланса жахон бозорига чақиши шароити яратилади. 
Республиканинг фермер хўжаликликларида махсулотларини қайта 
ишлайдиган замонавий, янги технологиялар келтирилиб, жойларда 
корхоналар бунѐд қилинмоқда. Хозирги даврда тахминий хисобларга 
қараганда 1200 дан ортиқ консерва ва қуритилган меваларни тайѐрлайдиган 
ва 400 дан ортиқ шароб ишлаб чиқариладиган корхоналар фаолият 
кўрсатади. Қишлоқ хўжалиги тасарруфидаги 42 та қайта ишлаш корхоналари 
мавжуд. 
Аммо корхоналарга хом-ашѐни етишмаслиги учун улар тўла қувватда 
қайта ишламаяптилар. Масалан: 20018 йил маълумотларига кўра 
Меваузумхолдинг компанияси консерва тайѐрлайдиган корхонасининг 
ишлаш қуввати 39%, қуруқ мева тайѐрлайдиган конхоналарининг кўрсаткича 
янада паст -18.9%. биз мавжуд имкониятлардан етарлича фойдаланмачпмиз. 
ҚСХВ қайта ишлаш корхоналар ўз Мингбулагини 16-18% да фойдаланилади. 
Қайта ишлаш корхоналарини ҳом-ашѐга бўлган талаби хақиқатдан ҳам 
50% таъминланмоқда. Ўзбекистонда ишлайдиган корхоналарни қайта 
ишлаши учун хом-ашѐни етказиб бериши тартибини ишлаб чиқилмаганлиги 
долзарбилигича қолмоқда. Баъзи сабаларни инобатга олсак консерва 
тайѐрлайдиган корхоналарни етарлича миқдорда замон талабига жавоб 
берадиган шиша, полимер ва темир идишлар билан таъминланмаслигидир. 
Тайѐр маҳсулотларни чет мамлакатларга экспорт қилиш учун транспорт 
харажатлари 
қимматлиги 
ва 
хужжатларни 
расмийлаштиришни 
қийинчилигини йўлга туширишни амалга ошириш зарур. Резавор мевалардан 
турли консервалар тайѐрлаш технологияси ҳамда бозор талабини ўрганиш 
технологияларни яхши ўзлаштирилмаганлиги сабабли жахон бозорига қайта 
ишланган махсулотларимиз оз миқдорда чиқарилмоқда. Ишлаб чиқаришда 

---

резавор мевали экинлардан қанд билан консервалашга мўлжалланган навлар 
экилмоқда. Лекин кейинги йилларда четдан келтирилган, илмий тадқиқот 
институтларида яратилган навлар пайдо бўлди. Бу навларни хар томонлама 
ўрганиш юқори сифатли консервабоп бўладиган резавор мевали экин 
навларини ишлаб чиқаришга тадбиқ этиш асосий масалардан бири бўлиб 
ҳисобланади. 
Мeнинг “ Иссикхоналарда кулпунай етиштириш техналогийси ” мавзусидаги 
битирув малакавий ишимни долзарблиги шундаки кулпунайни иссикхоналарда 
етиштирилганда ;биринчидан ахолини йил давомида шу махсулотга булган 
талабини кондириш .Иккинчидан замонави катта майдонлардаги иссикхоналарда 
кулпунай етиштириш еколагик тоза ва сифатли кулпунай хосилини кушни 
мамлакатларга експорт килиш салохиятини оширади . айнан мазкур қимматли 
резавор мевани етиштиришда иссикхоналарда хамда очик майдонларда 
етиштиришнинг технологик жарайонларини урганиб ѐритиб беришга бағишланган 
булиб шу соха буйича томарка ва фермер хужаликларига таклифлар беришга 
қаратилган