|
3. Kasaba uyushmalari – mehnat huquqining subyektlari
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga jamoat birlashmalari
to‘g‘risidagi alohida bobning kiritilishi fuqarolarning jamoat birlashmalari
tuzish erkinligi qonuniy asosga egaligi va kafolatlanishining yorqin
dalilidir (Konstitutsiyaning XIII bob, 56–62-moddalari).
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va O‘zbekiston Respub-
likasining jamoat birlashmalari to‘g‘risidagi qonuniga muvofiq, jamoat
birlashmalari deb, o‘z huquqlari, erkinliklari hamda siyosat, iqtisodiyot,
ijtimoiy rivojlanish, fan-madaniyat, ekologiya va hayotning boshqa
sohalaridagi qonuniy manfaatlarini birgalikda ro‘yobga chiqarish uchun
45
birlashgan fuqarolarning xohish-irodalarini erkin bildirishlari natijasida
vujudga kelgan ixtiyoriy tuzilmaga aytiladi.
Jamoat birlashmalarining ko‘pgina turlari mavjud. O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasining 56-moddasiga muvofiq, qonunda
belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tkazilgan kasaba uyushmalari, siyosiy
partiyalar, olimlarning jamiyatlari, xotin-qizlar, faxriylar va yoshlar
tashkilotlari, ijodiy uyushmalar, ommaviy harakatlar hamda fuqarolarning
boshqa uyushmalari jamoat birlashmalari sifatida e’tirof etiladi. Jamoat
birlashmalari fuqarolarning siyosiy, iqtisodiy, madaniy huquq va
erkinliklarini ro‘yobga chiqarish, himoya qilish, ularni davlat va jamoat
ishlarini boshqarishda ishtirok etishini ta’minlash kabi maqsadlarda
tuziladi.
Jamoat birlashmalari o‘z ustavlariga, mulklariga ega bo‘ladilar.
Jamoat birlashmalari deb e’tirof etilgan kasaba uyushmalari haqida shuni
aytish kerakki,
kasaba uyushmalari
– ko‘ngilli jamoat tashkiloti bo‘lib,
ishlab chiqarish, ham noishlab chiqarish sohalaridagi faoliyat turiga qarab,
o‘z a’zolarining mehnat va ijtimoiy-iqtisodiy huquqlari hamda man-
faatlarini himoya qilish uchun mushtarak manfaatlar bilan bog‘langan
mehnatkashlarni birlashtiradi. Kasaba uyushmalari o‘z faoliyatlarida
davlat boshqaruv va xo‘jalik organlaridan, siyosiy va boshqa jamoat
tashkilotlaridan mustaqildirlar, ular oldida hisobdor emaslar va ular tomo-
nidan nazorat qilinmaydilar, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollar
bundan mustasno. Kasaba uyushmalarining huquqlarini cheklaydigan yoki
shu huquqlarning amalga oshirilishiga to‘sqinlik qiladigan tarzdagi har
qanday aralashuv man etiladi.
Kasaba uyushmalari mustaqil ravishda o‘z ustavlarini ishlab chiqa-
dilar va tasdiqlaydilar, uyushma tuzilishini belgilaydilar, rahbar organlarini
saylaydilar, o‘z faoliyatlarini tashkil etadilar, yig‘ilishlar, konferensiyalar,
plenumlar, qurultoylar o‘tkazadilar. Kasaba uyushmalari o‘z ustavlarida
belgilangan maqsadlar va vazifalarga muvofiq ravishda, boshqa
mamlakatlarning kasaba uyushmalari bilan hamkorlik qilish, o‘z xohishiga
ko‘ra xalqaro va boshqa kasaba uyushmalarining birlashmalari va tash-
kilotlariga kirish huquqiga egadirlar.
Kasaba uyushmalari o‘z a’zolarining mehnat qilish huquqini himoya
etadilar, aholini ish bilan ta’minlash borasida davlat siyosatining ishlab
chiqilishida qatnashadilar. Kasaba uyushmalari aholini ish bilan ta’min-
lashning ahvoli va bu sohadagi qonunlarga rioya etilishini nazorat qilib
boradi. Kasaba uyushmalarining mehnat sharoiti va mehnatga haq to‘lash,
mehnatni muhofaza qilish va ishlab chiqarish xavfsizligini ta’minlash,
46
mehnatkashlarning uy-joy sharoitiga, ijtimoiy sug‘urtaga, ularning
sog‘liqni saqlash va madaniyatga taalluqli manfaatlarini himoya qilish,
pensiya ta’minoti sohasidagi huquqlari O‘zbekiston Respublikasining
tegishli qonunlari bilan tartibga solinadi.
Kasaba uyushmalarining respublika va hududiy birlashmalari o‘z
vakolatlari doirasida mehnatkashlarni ijtimoiy va iqtisodiy himoya qilish
tadbirlarini ishlab chiqishda, turmush darajasining asosiy mezonlari, narx-
navo indeksining o‘zgarishiga qarab tovon to‘lash miqdorini aniqlashda
qatnashadilar, qonunda belgilab qo‘yilgan pensiyalar, stipendiyalar va
nafaqalar miqdoriga rioya etilishini nazorat qiladilar.
Davlat va xo‘jalik organlarining ma’muriyati, jamoat tashkilotlari,
mansabdor shaxslar kasaba uyushmalarining huquqlardan foydalanish va
erkin faoliyat yuritishlariga ko‘maklashishlari shart. Bu organlar va
shaxslar kasaba uyushmalari huquqlarini buzganliklari yoki ularning
qonuniy faoliyatiga to‘sqinlik qilganliklari uchun qonunlarda belgilangan
tartibda javobgar bo‘ladilar.
Kasaba uyushma organlaridagi lavozimlarga saylanganligi tufayli
ishdan ozod qilingan xodimlarga saylov vakolatlari tugaganidan so‘ng,
avvalgi o‘z ishlari (lavozimlari) beriladi, bunday ishlar (lavozimlar)
bo‘lmagan taqdirda, o‘sha korxonada yoki xodimning roziligi bilan boshqa
korxonada avvalgisiga teng keladigan boshqa ish (lavozim) beriladi.
Tegishli ish berishning imkoniyati bo‘lmagan taqdirda, oldingi ish joyidagi
korxona ma’muriyati, korxona tugatilgan taqdirda esa, kasaba uyushmasi
xodimning ishga joylashish davrida uning o‘rtacha ish haqini saqlab
qoladi, lekin bu muddat olti oydan oshmasligi kerak. Malakasini o‘zgar-
tirish uchun o‘qish chog‘ida esa bir yil muddatgacha o‘rtacha ish haqi saq-
lab turiladi. Hatto ikki yil davomida ma’muriyat tashabbusi bilan
xodimning ishdan bo‘shatilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
Kasaba uyushmalarining faoliyati O‘zbekiston Respublikasining 1992
yil 2 iyuldagi «Kasaba uyushmalari, ularning huquqlari va faoliyatining
kafolati to‘g‘risida»gi qonuni bilan tartibga solinadi. Bu qonun 3 bob, 22
moddadan iborat bo‘lib, 1-bob – «Umumiy qoidalar (1–6-moddalar)»; 2-
bob – «Kasaba uyushmalarining asosiy huquqlari (7–17-moddalar)»; 3-
bob – «Kasaba uyushmalarining asosiy kafolatlari (18–22-moddalar)»ni
o‘z ichiga oladi.
47
Do'stlaringiz bilan baham: |
