Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги республика таълим маркази

Сузишнинг спорт усулларига ўргатиш
Сузиш ўсиб бормоқда сузиш технологиясининг ривожланиши ва сузишни ўрганиш методикалари ривожланиши туфайли ўзгармоқда. Ҳозирги вақтда сузишни ўрганиш методикалари белгиланган:
а) Олинган билим ва тажриба кенг бўлса шунчали сузишни ўрганаётганлар кейингаликда сузиш асосий усулга эга бўладилар.
б) сузувчиларни жисмоний ривожланишига қараб, сузиш техникаси ҳам ўзгариб бормоқда.
в) тез сузиш техникаси нафақат шакллари ўзгариб, балки баъзи бир элементлари ва сузиш усуллари ҳам ўзгариб бормоқда.
г) Сузувчи чарчаб қолганда, унинг хатти – ҳаракатларининг амплитудаси қисқаради, лекин тезлик эса кўпаяди.
Хеч қайси ўқитувчи энди ўрганаётган сузувчига сузиш техникаси тез муддатда ўргата олмайди. Бу махорат унинг ютуқлари сари ривожланади.
Замонавий юқори савияли ўқитувчи ўзига муаммони ҳал қилишга интилади. У ўзини ўрганишда тўғри йўл танлаши лозим. Бу йўналиш нимадан иборат: Олдин сўзни ўрганаётганга барча сўзни усуллари ўргатилиб, сўнг кўп йил машғулотларидан кейин сузувчи ўз индивидуал усулига эга бўлиб, бу усул сузувчининг жисмоний ривожлантиришга, сувда қилаётган хати – ҳаракатларига мос бўлади.


Сузиш техникасининг талаблари:
- қўл ва оёқнинг оптимал ҳаракатланиши (оёқнинг итарилиши кучи, торилиш амплитураси).
- Ҳаракатланишнинг ҳар ҳил кўринишда кучнинг сарфланиши.
- Бош, тана, қўл ва оёқнинг ҳаракатлари бир бири билан мослашиши.
- Спортчининг индивидувал (ўзига хос) усуллари ривожланиши (чалқанча сузиш, эркин услубда сузиш, делфин усули ва хаказо).
- Сузувчининг сувда мослашиши табийлиги ва ўқитувчиларнинг назорати туфайли сузувчи ўзига мос сузиш техникасини танлайди. Лекин бу усуллар вақтинчалик спорт билан мунтазам шуғулланиши инсоннинг организимига куч, тезлик,чайирликни беради. Шунинг учун машғулотларнинг системалаштириш лозим.
- спортнинг ўз усулини янада ривожлантиришда асосий йўналиши деб биламиз.
Узоқ вақтлар давомида сузиш бошқа спорт турлари қаторида ўқитиш даврида секин ва юқори маромдаги машқлар орқали тўғри ва мустаҳкам кўникмаларни сақлаб қолишга ҳаракат қилинар эди. Амалиёт шуни кўрсатадики, бу услуб юқори кўрсатгичларга эришиш учун тўсиқ эди.
Замонавий ўқитиш услубида турли маромда бажариладиган машқлардан пастдан юқоригача фойдаланилади.
Шуни айтиш керакки, секин маромда сузувчи сузишнинг элементлари билан танишади ёки умумий сузиш услублари билан танишади, юқори маромда сузувчида (мусобақага яқин) тўғри сузиш тезлик кўникмалари ривожланади ва мустаҳкамланади. Сузиш спорт техникасини ўргатиш давомида ўқитувчи қатнашувчиларнинг лаёқатини ҳисобга олган ҳолда мажбуриятни тўғри тақсимлаш керак: масалан, асосий мушак гуруҳларини кетма-кетлигини (қуйидаги элементлар орқали сузиш – қўл ва оёқ ёрдамида) таъминлаш.
Ҳаракат маромини танлаш (кичик, ўрта, катта, жуда катта, юқори, тезлик, секинлаштириш). Бассейнни узунлиги ва энини кесиб ўтилиши, фаол дам олишни ташкиллаштириш (эркин сузиш, ҳаракатли ўйинлар, баландликдан сакраш).
Афсуски сузиш машғулотларини илмий жиҳатдан қобилиятларини аниқловчи ҳусусиятлари йўқ.
Амалиётда малакали мутахассислар томонидан ишлаб чиқилган қоидалардан фойдаланишга тўғри келади. Шуни айтиш лозимки, сузувчининг жисмоний ривожланиш ҳаракати қобилияти ҳақида ҳеч нарса дейилмайди. Шундай ҳолатлар бўладики, жисмоний ривожланишдан орқада қолган қатнашувчилар сузишда ўзини юқори кўрсатгичларини намойиш қила олган. Агар уларни спорт бўлимини такомиллаштириш бўлимига қабул қилинса ва доимий машғулотлар ўтказилса, яхши ютуқларга эришиш мумкин. Шу билан сузиш гуруҳига танлаш даврида ўқитувчилар уларнинг жисмоний ривожланишига ҳам эътибор бериш керак, лекин уларнинг ҳар бирини қобилиятини аниқлаб, сузувчининг ўзига хос эркин ҳаракатларини, унинг оёқ, қўлларини ҳаракатланиш самарасини, сув устида қандай тепада ётиши, оёқ ҳаракатлари қайси спорт турига мослиги ва 100 метр масофага қанча вақтда сузишини аниқлаш.
Гап шундаки, одамнинг қизиқиш қобилиятлари, иш ҳаракати кишининг ёши улғайганда пасаяди. Болалар учун эса сузишнинг ҳар бир турини ўрганиш қизиқарлидир.