45
билимнинг муҳимлиги ва аҳамияти; мактаб таълимининг мазмуни; мактабда
ўртоқлик ва дўстлик ҳурматини юқорилиги; синфдош ва мактабдошларга
ѐрдам бериш зарурлиги; дарс ва мактабда хулқ-одобга риоя қилиш
қоидалари). Бунда болаларга ―яхши ўқувчи‖ ва ―ѐмон ўқувчи‖ образини
кўрсатиш мумкин. Болалар билан ижобий ва салбий одоб-ахлоқ
меъѐрларини солиштиришга доир мавзуларда суҳбатлар ўтказиш керак.
Катта ва мактабга тайѐрлов гуруҳ болалари мазмунан қизиқарли,
кулгили
ҳикояларни иштиѐқ билан тинглайдилар. Мактабга уюштирилган
экскурсиядан сўнг ҳосил бўлган тасаввурни мустаҳкамлаш, мактабга ҳиссий
муносабатни шакллантириш учун турли хил ўйинлар ташкил этиш, ўйин
мазмунини ―Билмасвой‖ роли орқали ифодалаш мумкин. Бунда
―Билмасвой‖ ўқишни хоҳламайдиган, ҳаммага ҳалал берадиган, белгиланган
қоидаларга риоя қилмайдиган ҳолатларни тасвирлаб беради. Ўйин якунида
тарбиячи болалар билан ўйин жараѐнини таҳлил қилади ва хулосалар
чиқаради.
Мактабга тайѐрлов гуруҳидаги болаларда ўқув мотивларини
шакллантириш оилада яратилган шароитга бевосита боғлиқдир.
Янги
билим олишга интилиш; китоблар ва турли хил мазмундаги
журналларга қизиқиш кўникмаси; мактабда ўқишнинг аҳамиятини англаш;
ўзининг ―истайман‖, ―керак‖ сўзларига бўйсуна олиши; бошлаган ишнинг
охирига етказиш ва меҳнат қилиш истагини ҳосил бўлиши; ўзининг ишидан
қониқиш, иш натижасини таққослай олиш кўникмаси; хатоларини кўра
олиш; муваффақиятга эришишга ҳаракат қилиш ва ўзини адекват баҳолаш-
буларнинг барчаси мактабда ўқишнинг асосий мотивлари ҳисобланади.
Келтирилган омилларнинг барчаси оила деган муҳим ячейкада ташкил
этилган тарбия ва эътибор орқали амалга оширилади. Агар оиладаги тарбия
нотўғри ташкил қилинса, мактабгача таълим муассасасида эришилган барча
ижобий натижаларнинг ўзи кифоя қилмайди.
Болаларга бериладиган ўқув топшириқлари бола учун ―шахсий фикр‖ни
юзага келтириши лозим. Бунинг учун бола фаолиятга киришиш, ютуқларга
эришишни ўзи аниқлаши керак. Тарбиячи болани топшириқни тўғри ва
хатосиз бажаришга ҳаракат қилишига ундаши лозим. Болаларда ўқув
вазифаларини бажаришда икки хил вазият юзага келади:
1.
Тарбиячи кўрсатмасига кўра берилган топшириқни бажариш
истаги. ўзи учун яъни шахсий сифатларни таҳлил қилиш, топшириқни
яхши тушуниш ва нима қилиш кераклиги, вазифани бажаргандан сўнг
қандай натижага эришиш мумкинлигини англаш.
Бундай вазиятларнинг асосий сабаблари қуйидагилар бўлиши мумкин.
- Бола вазифани қабул қилади ва тушунади (топшириқни
бажаришни
хохлайди ва тушунади, нима қилиш кераклигини билади).
- Бола вазифани қабул қилади, лекин тушунмайди (топшириқни
бажаришни истайди, бироқ нима қилиш кераклигини тушунмайди).
- Бола вазифани қабул қилмайди, лекин тушунади ( вазифани қандай
бажариш лозимлигини билади, бироқ бажаришни хохламайди).
46
- Бола вазифани бажаришни хохламайди, нима қилиш кераклигини
тушунмайди.
Болаларда ўқув вазифаларини бажариш истагини юзага келмаслик
сабабларини аниқлаш учун ўқув мотивларини пайдо бўлганлигига
эътибор
қаратиш керак. Болага топшириқ беришда аниқ вазифаларни белгилаб
бериш керак.
1.
Нима қилиш керак? (мақсадни тўғри қўйиш).
2.
Қандай қилиш керак? ( бажариш учун кўрсатма берилади ).
3.
Нимага эришиш зарур? (натижага эришиш мезонлари берилади).
Топшириқни бажариб бўлгандан сўнг бола билан биргаликда олинган
натижа берилган вазифа эталонига мос тушганлиги, катталар берган
кўрсатмадан фойдаланилганлиги ва бажарилган ишга умумий баҳо
берилади.
Катталар берган вазифа боланинг фаолиятини бошқаришга ѐрдам
бериши, ҳаракатларини назорат қилиш ва ўзини олинган натижага кўра тўғри
баҳолашга йўналтириши лозим.
Болаларни муваффақиятли таълим олишлари уларда ўқув
элементларини англашлари ва ўқув фаолиятини тўғри бажаришларига
боғлиқ. 6-7 ѐшдаги болаларда қуйида ўқув элементларини
юзага келтириш
керак.
1.
Болаларда оғзаки сўзлашиш, ҳарфларни билиш ва ўқий олиш,
сўзларни бўғинга бўлиш, гап туза олиш, сўз бойлиги ва тўғри талаффуз
қилиш кўникма ва малакасини шакллантириш.
2.
Математик билим ва тасаввурлар:
- 10 гача тўғри ва тескари санаш;
- Сонлар хосил қилиш, математик масалаларни ечиш;
- Геометрик
шаклларни фарқлаш (квадрат, айлана, учбурчак,
тўғритўртбурчак, овал);
- Фазони идрок қила олиш ( юқори, паст, ўнг ва чап).
3.
Ўқув фаолияти кўникмаси:
- Партада тўғри ўтириш;
- Ёзув малакаси;
- Ўқитувчи топшириғини тинглай олиш ва бажариш кўникмаси;
- Дарсда ўқувчи қоидасига риоя этиш одоби.
Юқоридаги ўқув мотивлари болаларда шаклланмаса ўқишнинг биринчи
куниданоқ қийинчилик юзага келади. Шунинг учун ҳам
мактабгача таълим
муассасасида машғулот жараѐнида болаларни мунтазам равишда кузатиб
бориш талаб этилади.
Тарбиячилар ота-оналар билан ҳамкорликда болаларда хулқ-атвор
сифатларини ривожлантиришга ҳаракат қилишлари лозим. Яъни болаларни
катталарни диққат билан тинглашга, берилган топшириқни охиригача
эшитиб кейин бажаришга ўргатиш. Катталар кўрсатмасига кўра аниқ
ҳаракат қилиш, вазифани бажариш вақтида тушунмаган ѐки ѐдидан чиққан
нарсаларни сўраш, катталар билан ижобий кайфиятда мулоқот қилиш
кўникмаларини шакллантириш мақсадга мувофиқ деб ўйлаймиз.
