Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги мактабгача таълим муассасалари ходимларини қайта

Мактабгача таълим муассасаси болани муассасага жалб этишда 
нималарга эътибор бериш зарур? 
Болани муассасага жалб этишда, даставвал, оиланинг эҳтиѐжлари ҳисобга 
олиниши лозим.
Боланинг муассасага қамралмаганлик сабаблари атрофлича ўрганилиб, 
зарур ҳолларда оилага қулайлик яратиш чоралари кўрилиши керак.
Масалан, кун давомида боланинг фақат бир неча соат муассасада бўлишини 
рағбатлантириш, муассасага олиб келиш ва олиб кетиш 
Шароити 
бўлмаѐтган 
оналарга 
ѐрдамлашиш, 
муассасада 
амалга 
оширилаѐтган таълим тарбиявий иш мазмунини тарғиб этиш мақсадида очиқ 
эшиклар кунлари уюштириш 
ота-оналарни қизиқтирган мавзуларда суҳбат, мунозара, маслахат 
тавсиялар, оилага ташрифлар, кузатувлар ўтказилиши кутилган натижани 
беради.  
биз педагоглар, таълим-тарбия муассасалари зиммасига жуда муҳим 
вазифани ишониб юклаган. Бу вазифа юртимизда ўсиб унаѐтган ҳар бир 
боланинг таълим-тарбия жараѐнига жалб этилишини таъминлаш, уларнинг 
тўлақонли таълим билан қамралишига эришиш, таълим мазмунининг барча 
талабларга мос бўлиши, фаолиятга ота-оналар, оилани жалб этиш, улар билан 
ҳамкорликни йўлга қўйиш, болаларнинг ҳар томонлама таълим-тарбия 
олиши, соғлиғи, алоҳида ва таълим муассасаси олдидаги бир -биридан 
долзарб вазифаларнинг чуқур хис қилинишини назарда тутади.
Таълим тизимининг дастлабки босқичи мактабгача таълимдир. 
Мактабгача таълим – жамиятнинг эртаси бўлган ѐш авлоднинг ҳар 
томонлама камол топишини таъминлаши, унда ўқишга интилиш ҳиссини 
уйғотиши, мунтазам таълим олишга тайѐрлаши лозим. 
Ҳар бир ѐш даврида бола турли фаолият босқичларини босиб ўтади ва 
ҳаѐтий тажрибаси ортиб боради. 6-7 ѐшли болада ҳали ўйин фаолияти 
устунлик қилиб, таълим фаолиятига оид мотивлар, эҳтиѐж ва қизиқишлар 
таркиб топа бошлайди. Боланинг мактаб таълимига тайѐрлиги тушунчаси 
уларнинг жисмоний, психологик, ақлий, ахлоқий тайѐрлиги билан 
белгиланади. 
Хабаримиз борки, туман ҳудудларида кўп бола мактабгача таълим 
муассасасига қатнамайди. Боланинг асосий вақти оила муҳитида бўлганлиги 
учун ота-онанинг болани мактабга тайѐрлашдаги роли беқиѐсдир. Ҳар бир 
ота-онанинг вазифаси фарзандининг ички имкониятларидан келиб чиқиб, 
табиий уй шароити муҳитидаги воқеа-ҳодисалар жараѐнида фарзандига 
ўқишнинг ақлий меҳнат эканлигини; диққатини, иродасини ишга солиши 
кераклигини; бундан ташқари ўз хулқини идора этиши, хатти-ҳаракати учун 
жавоб бериши лозимлигини англатиши зарур. Оиладаги соғлом муҳит 
одамийлик, инсонпарварлик муносабатлари фарзандларнинг руҳий дунѐсига 
ижобий таъсир кўрсатади. Ота-онанинг ўзаро яхши муносабати, 

---

83 
меҳрибонлиги, ғамхўрлиги оиладаги фарзандларнинг муносабатлари тўғри 
шаклланишига ѐрдам беради. Шундай экан, ота-она боланинг биринчи 
тарбиячиси хисобланади ва ҳар бир ота-она фарзандида мактаб ҳақидаги илк 
тасаввурни ҳосил қилиши лозим ва бу ўринда ота-оналарга маҳалла ва шу 
ҳудудда жойлашган мактабгача таълим ходимлари томонидан жиддий ѐрдам 
бериш талаб қилинади, яъни мактабгача таълим муассасаси ва маҳаллалар 
қошида ―Саводхонлик марказлари‖ни ташкил этиш лозим. 
Албатта ѐш авлоднинг баркамол шахс бўлиб етишишида дастлабки 
таъсир этувчи омил бу – мактабгача таълим хисобланади. Ҳозирги кунда 
болаларни 
мактаб 
таълимига 
тайѐрлашда 
мактабгача 
таълим 
муассасаларнинг роли жуда катта. Сабаби боланинг дастлабки дунѐқараши 
шаклланишида мактабгача таълим муассасаси психологи, тарбиячи ва барча 
педагог ходимларининг ўрни катта аҳамият касб этмоқда, яъни болалар илк 
саводхонликни мактабгача таълим муассасаларида олмоқдалар. Болаларни 
ақлий, ахлоқий ва жисмоний етук инсон қилиб тарбиялашла муассасаларда 
қатор ижобий ишлар амалга оширилмоқда, улар болаларда зукколикни, 
зеҳнини, тафаккурини, хотирани кучайтириш мақсадларига қаратилган.
Бугунги мактаб боласидан аниқ билимларгина эмас, фикрлаш кўникмаси, 
катталар ва тенгдош ўртоқларини тушуниш, улар билан ҳамкорлик қилиш ҳам 
талаб этилади. Шунинг учун бола мактабга қадам қўяѐтганида қанчалик 
билимга эга эканлиги эмас, балки унинг янги билимларни эгаллашга тайѐрлиги, 
атроф-оламга мослашиши кўникмаси, воқеа-ҳодисани мустақил равишда 
таҳлил этиши ва мустақил ҳаракат қилиши муҳимроқ ҳисобланади. 
Мактабгача ѐшдаги боланинг мактаб таълимига ўтиши ҳамиша унинг 
ҳаѐти, ахлоқи, қизиқиш ва муносабатларида жиддий туб ўзгаришларни юзага 
чиқаради. Шунинг учун мактабгача ѐшдаги болани мактабгача таълим 
муассасасида ѐки уйдаѐқ мактаб таълимига тайѐрлаш, боланинг ѐш хусусиятига 
доир билим, кўникма ва малакалар билан таништириш керак бўлади. Бундай 
таништирув мослашув даврининг жиддий қийинчиликларидан халос бўлишга 
ѐрдам беради ва шунинг учун муассасаларда тарбиячилар томонидан, оилада 
ота-оналардан боланинг мактабга тайѐргарлиги ундаги идрок, кузатиш, хотира, 
тафаккурнинг ривожланиши, вақт ва фазовий тушунчалар олами, ижтимоий 
ҳодисалар ҳақидаги тасаввурларнинг шаклланиши лозимлигини англатиш 
зарур. 
Хулоса қилиб айтганда, болаларнинг мактаб таълимига тайѐргарлигининг 
ўзига хос томонлари мавжуд бўлиб, жисмоний, психологик, ақлий, ахлоқий 
тайѐр болаларгина мактаб таълимига тайѐр ҳисобланади. Бу жараѐнда эса 
мактабгача таълим муассасасининг ва ота-онанинг роли муҳим аҳамиятга эга, 
яъни мактабгача таълим муассасаси педагог ходимлари томонидан бериб 
келинаѐтган таълим-тарбияни оилада ота-оналар ўз назоратларига олсалар; 
оилада боланинг ички имкониятларини, эҳтиѐжини ва қизиқишлари, ѐши ва 
индивидуал хусусиятларини ҳисобга олиб ақлий зўриқишга йўл қўймаслик, 
болага индивидуал ѐндашиш; ва энг асосийси - ўйин фаолиятидан фойдаланиб, 
болада таълим фаолиятига оид кўникмаларни шакллантириб, уни мактаб 
таълимига тайѐрлашдир. 

---

84