3-мавзу. Иқтисодиётга инвестицияларни жалб этишда эиҳларнинг ўрни

3-мавзу.

Иқтисодиётга инвестицияларни жалб этишда ЭИҲларнинг ўрни.

Иқтисодиётнинг халқаро интеграциясида хорижий инвестицияларнинг ўрни ва уларнинг халқаро ҳаракатини тартибга солиш

ЭИЗларнинг вужудга келиши 1973 йилда имзоланган Киото (Япония) конвенцияси билан боғлиқ. Бу ҳудуддаги товарлар божхона ҳудудидан ташқарида деб тан олинди, божхона назорати ва солиққа тортилишдан озод этилди.

ЭИЗларнинг фаолияти ташқи иқтисодий фаолиятни либераллаштириш ва тезлаштириш билан боғлиқдир. ЭИҲлардаги хўжалик ташқи олам учун юқори даражада очиқликка, божхона ва солиқ режимлари эса ташқи инвестициялар учун қулайликка эга бўлади.

Мутахассисларга кўра, 2025 йилда жаҳон товар айланмасининг 40 %дан зиёдроғи мазкур зоналар ҳиссасига тўғри келади. Халқаро корпорациялар ўз фаолияти учун имтиёзли шарт-шароитларни таъминлаш мақсадида ЭИЗларга энг юқори фойдани олишга эришишни кафолатловчи қулай ҳудуд сифатида қарайдилар. Йирик трансмиллий компаниялар ЭИЗларда ўз ишлаб чиқариш турларини ташкил этишни стратегик вазифа деб ҳисоблайдилар. ЭИЗлар миллий иқтисодий ҳудуднинг бир қисми бўлиб, у ерда мамлакатнинг бошқа қисмларида фойдаланилмайдиган махсус имтиёзлар ва енгилликлар амал қилади. Одатда ЭИЗлар у ёки бу даражада алоҳидалашган ҳудуд сифатида бўлади.

Жанубий Кореяда дунёда 1-бўлиб шу қонунни қабул қилди. Бу тажриба ўзини оқлаб, “Осиё мўъжизаси” деб ном олди.

Мутахассислар Хитой дунёда етакчиликни қўлга киритишининг асосий сабабини ҳам 80-йиллардан бош­лаб ЭИЗларга эътиборни кучайтирганлигида, деб таъкидлашади. Бугунги кунда жаҳонда 4000 та ЭИЗ фаолият кўрсатяпти. Халқ­аро корпорациялар ўз фаолиятида эркин иқтисодий зоналарни ортиқча фойда олиш учун афзал, деб билади. Масалан, уларга киритилган сармоянинг ўзини оқлаш муддати 2-3 баравар қисқаради.

Қолаверса, Хитой Африкада энг йирик инвесторга айланди, Пекин Европа ёки Американи эмас, айнан “қора қитъа”ни ўзининг асосий ҳамкори ҳисоблайди. Хитой товарларини дунёнинг ҳамма жойида кўриш мумкин, у чиндан ҳам “дунё фабрикаси”га айлана олди. Жаҳондаги фотоаппаратларнинг 50 %и, кондиционерларнинг 30 %и, кир ювиш машиналарининг 25 фои­зи ва совутгичларнинг қарийб 20 %и айнан шу ерда ишлаб чиқариляпти.