Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги дарсликнинг янги нашри устоз Ўзбекистонда хизмат кўрсатган Фан ва теҳника арбоби профессор

Кўриш сезгиси жараёни
Ранг ва ёруғликни кўриш органинннг ёрдами билан сезиш жараёни қандай воқеъ бўлади? Ранг ва ёруғлик сезиш жараёнларинннг ўз ҳусусиятлари бор.
Ранг сезиш жараёнларини тушунтириб берадиган энг машҳур назария «уч рангни кўриш» назариясидир.
Бу назариянинг асосий қонун қоидаларини рус олими М. В. Ломо­носов 1756 йилдаёқ баён қилиб берган эди. Маълум немис физиологи ва физиги Гельмгольц Ломоносовдан 100 йил кейин ўша назарияни тўла баён қилиб берди. .Бу назарияга кўра, тўр парданинг колбачаларида учта асосий элемент бор. Ўша элементлардан бирининг алоҳида қўзғалиши қизил ранг сезгисини, иккинчи бирининг қўзғалиши яшил ранг сезгисини ва учинчи бирининг қўзғалиши бинафша ранг сезгисини ҳосил қилади. Ёруғлик тўлқинлари бирданига учта элементни бир хилда қўзғаса, оқ ранг сезгиси ҳосил бўлади. Лекин, ёруғлик тўлқинлари икки ёки уч элементга таъсир этсаю, аммо бу таъсир бир текисда бўлмаса, у ҳолда сезувчи элементлардан ҳар бирининг қанчалик қўзғалганлигига қараб, ҳар хил ранг сезгилари ҳосил бўлади.
Юқоридаги расм турли рангларнинг қандай сезилиш жараёнини яққол кўрсатиб беради .
Спектрнинг ранг сезувчи элементлар қўзғалиш кучига қараб ҳосил бўладиган айрим рангларининг бош ҳарфлари схемада кўрсатилган. «Уч рангни кўриш» назарияси ранг сезиш жараёнларидаг кўрув органининг ролини очиб беришда энг маъқул наза­рия деб ҳисобланади. Аммо бу назария хақиқатда эҳтимолга энг яқин гипотезадир, чунки колбачаларда ранг сезувчи уч элементнинг борлиги ҳали аниқ исбот этилган эмас, балки фараз қилинади, холос.
Ҳозирги вақтда психологлар ва физиологлар рангларни сезиш ёлғиз тўр пардасидаги жараёнлар билангина эмас, балки бошқа мия пўстида бўладиган жараёнлар билан ҳам боғлиқ эканлигини исботлашга ҳаракат қилмоқдалар.
Ёруғлик сезишда рўй берадиган специфик жараёнлар мукаммалроқ текширилган. Таёқчаларда кўриш пурпури деган маҳсус модда бор экан. Кўзга ёруғлик таъсир этганда кўриш пурпури химик йўл билан парчаланиб, таркибий қисмларига бўлиниб кетади. Кўриш пурпурининг шу тариқа парчаланиш жараёни кўриш нервини қўзғаб, ёруғлик сезгиси ҳосил бўлди. Қоронғида пурпур яна тикланади.