Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги дарсликнинг янги нашри устоз Ўзбекистонда хизмат кўрсатган Фан ва теҳника арбоби профессор

КЛАССИК ПСИХОЛОГИЯ (АРИСТОТЕЛДАН КЕЙИНГИ)
Қадимги грек ва рим философлари Аристотелдан кейин Демокрит (материалистик психология) Платон ва Аристотель (идеалистик психология) лар яратган психологик таълимотлар системасига деярли ҳеч қандай янгилик киритмадилар.
Демокритдан қийин материализмнинг кўзга кўринган вакиллари грек философи Эпикур (342–271 й.) ва рим шоири-философи Лукреций Карр (99–55 й.) эдилар.
Эпикурнинг фикрича, руҳ ғайри жисмоний бир нарса эмас, «Жисмсиз бўшлиқдан бошқа ҳеч нарсани фикрлаш мумкин эмас. Руҳни ғайри жисмий нарса деган кишилар алаҳсираяптилар» Эпикур моддий бўлмаган субстанциянинг мавжудлигини мутлақо инкор қилиб, «руҳ, бутун организмга тарқалган жуда нозик жисмдир» деб ҳисоблади.
Лукреций ўзининг «Нарсаларнинг табиати ҳақида» деган асарида атомистик материализм фалсафасини, хусусан руҳ ҳақидаги материалистик таълимотни поэтик формада баён қилади. У моддий бўлмаган руҳнинг мавжудлигини инкор қилди. «Жон, руҳ ёки ақл моддий бўлиб, фақат инсон танасига хос бўлган кучларнигина ташкил қилади»... Руҳ ҳам, жон ҳам, жисмий табиатга эга.
Лукреций психик ҳодисаларнинг танага боғлиқлигини тажрибага асосланиб исбот қилади. У, «ақл ҳам тана билан бирга ўсади ва сўлади ақл ҳам тана сингари касалликка дучор бўлади, мастлик натижасида хиралашади деган ва шунга ўхшаш далиллаб келтиради. Лукреций бу материалистик далилларга асосланиб, руҳнинг абадийлиги тўғрисидаги таълимотнинг ёлғонлиги ҳақида хулоса чиқаради.
Лукреций Карр психик ҳаётнинг баъзи бир ҳодисаларини анализ қилиш билан ҳам шуғулланди. Масалан, у сезги органларга таъсир этиб турган ҳар қандай қўзғовчи ҳам сезги ҳосил қилавермайди, балки маълум бир кучга эга бўлган қўзғовчигина сезги ҳосил қилади, деб аниқлаган. У биринчи бўлиб сезги чегаралари ҳақида таълимот яратди, уйқу ва туш кўришнинг сабабларини тушунтирди.
Психологиядаги идеалистик оқим Платон издошлари томонидан тарғиб қилинди. Унинг руҳнинг келиб чиқиши ҳақидаги таълимоти ниҳоятига етказилиб, Аммони Саккснинг (б. з. а. I аср), айниқса Плотонининг (б. э. 205–270 й.) таълимотидаги диний мистик қарашлар билан қўшилиб кетди.