Ўзбекистон республикаси фанлар академияси

ЮНГ Карл Густав (1875–1961) – швейцариялик психолог, аналитик психологиянинг асосчиси. 1906 й.дан З.Фрейднинг шогирди ва сафдоши бўлди. Лекин, беморлар билан амалий иш жараёнида Ю.нинг аста-секин устози фикрига ҳамоҳанг бўлган нуқтаи назари ўзгара бошлайди. 1913 й.и Фрейд ва Юнг муносабатлари тангликка учраб, оқибатда узилади. Ю.нинг фикрига кўра, онгсизлик инсоннинг тарихий ривожланиши жараёнида онгдан қувғин этилган, қора нуқсонлар океани ва жисмоний интилиш эмас, балки бу ўтган умр ҳақида эсдаликлар, шунингдек, интуитив қабул қилиш аппарати бўлиб, онгли фикрлаш имкониятидан анча ортиқдир.
Онгсизлик инсонга зарар етказмай, балки, ҳимоя вазифасини бажариб, айни вақтда шахс ривожланишининг маълум босқичига ўтишига имкон яратади. Ю. ўзининг дастлабки ишларидаёқ, замонавий психологиядаги асл ғоялардан бири – жамоа онгсизлик архетиплари ғоясини илгари суради. Бу қандайдир мифологик сиймо бўлиб, бутун инсоният учун умумий ва инсон заруратлари, эҳтиёжлари, инстинктлари, интилишлари ва имкониятларининг адекват ифодасидир. Бу сиймолар вақт ва бўшлиқдан ташқари, пировард натижада, инсоният тарихининг ибтидосидир. Бунда архетип тушунчаси Платон ғояларига яқинлашади. Унинг тадқикотларини иккинчи муҳим мавзуи – европалик кишининг руҳий ҳаёти ҳамда инсон шахси ва жамият иррационал бузилишининг келтириб чиқарадиган сабабларни аниқлашдир. Бу мавзу бўйича, муаллифнинг фикрлари унинг асосий асари –“Психологик типлар. Индивидуалиция психологияси”да баён этилган.
Ю. онгнинг тўрт қутбини ажратади: фикрлаш, ҳис-туйғу, сезиш ва интуиция. Улар онгда алоҳида мавжуд бўлмаса ҳам, улардан бири шахснинг ҳаётида муҳим мавқеига эга ва уни фақат бошқа иккилик қутбларидан бири тўлдиради. Фикрлаш сезги, ҳис-туйғу, интуиция билан мустаҳкамланади. Бирини иккиликнинг аниқловчи аҳамияти ғарблик кишига хосдир. Шуниси аниқки, ҳис-туйғу ва интуиция “ҳаракатланмаган” бўлиб, онгсизлик жабҳасига сиқиб чиқарилади ва бостирилади. Бу ҳолат эса уларни назорат қилинмайдиган фаоллиги ва тўсатдан кечадиган стресслар ёки бошқа мустақил комплекслар тарзидаги тутқаноқлар ҳосил бўлиши билан хавфли ҳисобланади. Онгли иккилик қутбидан етакчи мавқенинг онгсизликка ўтишини Ю. “энантиотермия” (қарама-қарши соҳиллар) деб атайди. “Экстраверт” ва “интроверт” атамалари икки умумий психологик турларга тааллуқлидир:
Биринчиларга объектга (атрофдаги дунёга) нисбатан очиқлик, ҳаттоки, унга қарамлилик хос. Иккинчиларни ўзидаги қизиқишлар концентрацияси, объектга тобе бўлмаслик ва ўз хоҳишидан келиб чиққан ҳолда ҳаракатланишга тайёрлик тавсифлайди. Лекин, "соф" экстравертлар ва интровертлар мавжуд эмас. Ҳар қандай тип, ўткир ҳолатини келтириб чиқарувчи энантинодромияга дучор бўлиши мумкин. Ю.нинг фикри бўйича бундан "индивидуация" орқали қутулиш мумкин.