Ўзбекистон республикаси фанлар академияси

 
Адабиётлар: 
1.
Авлиёқулов Н.Х. Замонавий ўқитиш технологиялари. -Тошкент: 2001. 
2.
Голиш Л.В. Замонавий таълим технологиялари: мазмун, лойиҳалаштириш ва амалга 
ошириш. Экспресс қўлланма. -Тошкент: ТАСИС, 2001 йил. 59-б. 
3.
Голиш Л.В. Фаол ўқитиш усуллари: мазмун, танлаш ва амалга ошириш. Экспресс 
қўлланма. -Тошкент: ТАСИС, 2001 йил. - 68 бет. 
4.
Егорова Л.М. Нетрадиционные формы урока – один из способов повышения интереса к 
предмету.\\ Журнал «Иностранные языки в школе». –М.: 1990. № 6, -с.46. 
5.
Загвезинский В.И. Инновационные процессы в образовании и педагогическая наука. -
Тюмень: 1990 г. 
6.
Китайгородская Г.А
. 
Новые подходы к обучению иностранным языкам. Вестник МГУ. Сер. 
19, Лингвистика и межкультурная коммуникация. 1998. №1. -с. 32-39. 
7.
Сайидаҳмедов Н. Янги педагогик технологиялар, -Тошкент: Молия, 2003. 
8.
Толипов Ў., Усмонбоева М. Педагогик технология: назария ва амалиёт. -Тошкент: Фан, 
2005. 
9.
Фарберман Б.Л. Илғор педагогик технологиялар. -Тошкент: ФАН, 2000. 
ЛЎЛИ ДИАСПОРАСИНИ ЭТНОЛОГИК АСПЕКТДА ЎРГАНИЛИШИ 
З.О.Қорёғдиев
ЎзР ФА Тарих институти таянч докторанти. [e-mail] 
Дунёда турли этнослар ва диаспораларнинг маданиятини илмий асосда ўрганиш 
йўналишида кўплаб тадқиқотлар олиб борилмоқда. Бажарилаётган тадқиқотларда 
диаспораларнинг этно-маданий ўзига хослиги, идентиклиги ва ижтимоий ҳаётини ўрганишга 
алоҳида эътибор қаратилмоқда. Этнология, ижтимоий ва маданий антропология, психология 
каби ижтимоий-гуманитар фан йўналишлари доирасида халқларнинг локал хусусиятларини 
ўрганишга бўлган қизиқиш ортиб бормоқда. 
Айниқса, хорижда ижтимоий-гуманитар соҳа олимлари томонидан лўли диаспорасини 
турли аспектларда тадқиқ қилиш ривожланиб борди. Лўли диаспорасини И.Ю.Мохотина 
фолклористик жиҳатдан, М.В.Сеславинская ижтимоий-маданий жиҳатдан, Н.Деметр, 
Е.Марушиакова, В.Поповлар этнографик жиҳатдан ўрганишган бўлиб, уларда асосан Европа 
лўлилари тадқиқотнинг объекти қилиб олинган.
Ўзбекистон этнологлари томонидан ҳам бу борада самарали изланишлар амалга 
оширилмоқда. Натижада, титул этнослар билан бир қаторда, тарихий даврнинг турли 
босқичларида мамлакат ҳудудига келиб ўрнашган ва ўзаро яқин маданий алоқаларни йўлга 
қўйиб, ягона халқ сифатида шаклланган лўли диаспораси тадқиқотларнинг асосий объектига 
айланди.
Шу жумладан, лўлиларга бағишланган диссертацион тадқиқотлар юзага келди [1:25, 
2:182]. Бу тадқиқотлар орқали Ўзбекистон лўлилари этнологиясини назарий-методологик 
асосда фундаментал ўрганиш йўналишида дастлабки қадамлар қўйилди. Самарқанд ва Фарғона 
водийси лўлиларнинг этник тарихи, уларнинг миграцияси, хўжалик машғулотлари, ижтимоий 
ҳаёти, моддий ва маънавий маданияти ёритилди.
Шунга қарамай, лўли диаспорасини ўрганиш бугунги кунда янгича назарий-
методологик тадқиқотларга муҳтож. Яъни, 
биринчидан
, тадқиқотларда лўлиларнинг замонавий 
турмуш тарзини таҳлил қилиш лозим. Уларнинг маданиятида нималар ўзгарди, қайси 
жиҳатларини сақлаб қолди, деган масалаларга ечим топиш керак. 
Иккинчидан
, уларни 

---

251 
психологик аспектда тадқиқ қилиш орқали ўзлигини англаши ва идентиклиги масаласини 
ёритиш ҳам муҳимдир. 
Учинчидан
, жамиятдаги ижтимоий ҳолатини ўрганиш лозим. Шу 
орқали лўлиларнинг жамиятга ёки жамиятнинг лўлиларга муносабатини яқиндан англаш 
мумкин. Бунда фанлараро ёндашув, контент-таҳлил, кузатув, анкета-сўровнома усулларидан 
фойдаланган ҳолда иш олиб бориш талаб этилади.
Бундан ташқари, замонавий этнология фанида “визуал антропология” методидан 
фойдаланиш ривожланиб бормоқда. Бу метод орқали лўлилар этнографиясини тадқиқ этиш ҳам 
яхши самара беради. Визуал антропология ижтимоий антропологиянинг бир қисми бўлиб, 
этнографик фотография ва этнографик кино суратга олиш орқали амалга оширилади. 1960-
йилларда Маргарет Мид бу атамага асос солган бўлса [3:68], 1970-йилларда Карл Хайдер бу 
усулнинг назарий жиҳатларини асослаб берди [4:100]. Бу усул этнос маданиятининг маънавий, 
тарихий, хўжалик жиҳатларини йиғади ва ўрганади. Визуал антропологиянинг асосий вазифаси 
кам ўрганилган ва йўқолиб бораётган маданиятларнинг ҳолатини намоён қилиш, уларнинг 
турмуш тарзи қонуниятларини аниқлашдан иборат. Айни шу маънода, лўлилар этнографиясини 
ўрганиш жараёнида уларнинг орасида юриб, маиший турмуши, хўжалиги, урф-одатларини ва 
бошқа жабҳаларини тасвирга олинса, ижтимоий ҳаёти ва маданияти тўғрисида тўла тасаввур 
ҳосил бўлишига эришиш мумкин бўлади.
Этнология фани учун лўли диаспорасини ўрганиш қанчалик муҳим ва бу тадқиқотлар 
фанга нима беради? Масаланинг долзарблиги қуйидагилар билан изоҳлаш мумкин:

Лўлилар ўзларининг анъанавий маданиятини нисбатан сақлаб қолган этник гуруҳ 
ҳисобланади. Бунга сабаб уларнинг яқин ўтмишгача, қисман ҳозирги кунда ҳам атрофдаги 
аҳолидан айри ҳолда яшашлари ва бошқа халқлар билан ассимиляцияга учрамаганлигидир. 
Этнология фани учун эса, айнан этник ўзига хослик асосий тадқиқот объектини ташкил 
этиб, уни ўрганишга алоҳида эътибор берилади; 

Ўзбекистонда истиқомат қилувчи лўлилар орасида айниқса, Бухоро лўлилари илмий 
адабиётларда кам ёритилган. Шу боис, уларнинг ижтимоий ҳаёти ва маданиятининг кўп 
жиҳатлари нафақат кенг жамоатчилик, балки этнология соҳаси мутахассислари учун ҳам 
номаълум бўлиб келмоқда. Уларни ўрганиш ушбу кемтикликни тўлдириш имконини 
беради. 
Хулоса қилиб айтганда, минтақада истиқомат қилаётган турли диаспоралар қатори, 
лўлиларнинг ҳам ўзига хос маданиятини илмий жиҳатдан тадқиқ қилиш ва яқиндан билиш 
этнология фани учун муҳим вазифалардан биридир. Бу йўналишда янги методикага асосланган 
изланишларни олиб бориш ўз навбатида миллатлараро тотувлик ва бағрикенглик тамойилининг 
амалий ифодаси ҳисобланади.