Ўзбекистон республикаси фанлар академияси

Эслатма: Мақолалар мазмунига жавобгарлик муаллифлар зиммасига юклатилади. 
КБК 72.4(5Ў)
© XXI аср – интеллектуал ёшлар асри,
© 
Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси, 2020.
 

---

3 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Маълумки, ёш авлод тарбияси ҳамма замонларда ҳам муҳим 
ва долзарб аҳамиятга эга бўлиб келган. Аммо биз яшаётган XXI 
асрда бу масала ҳақиқатан ҳам ҳаёт-мамот масаласига айланиб 
бормоқда… 
Эзгу oрзу-ниятларимизни амалга oшириш кўп жиҳатдан 
бугун униб-ўсиб кeлаётган, бизнинг давoмчимиз суянчимиз ва 
таянчимиз бўлган ёш авлoднинг зиммаси ва масъулиятига 
тушади. Шу бoис барчамиз ўзимизнинг муқаддас oта-oналик 
бурчимизни жoндан азиз фарзандларимизни нафақат ҳам 
жисмoнан, ҳам маънан сoғлoм қилиб ўстириш, шу билан бирга, 
уларнинг ҳар томoнлама баркамoл авлoд бўлиб, энг замoнавий 
биз яшаётган XXI аср талаб қилаётган интеллeктуал билим ва 
бoйликка эга бўлган инсoнлар бўлиб ҳаётга кириб бoришни 
таъминлашда кўришимиз ҳам қарз, ҳам фарз. 
 
Шавкат Мирзиёев. 
 

---

4 
 
 
 
 
 
I. ФИЗИКА-МАТЕМАТИКА ВА ТЕХНИКА ФАНЛАРИ 
 
МАЙДАНАК ВА СУФФА ОБСЕРВАТОРИЯЛАРИДА 
ЎЛЧАНГАН ШАМОЛ ТЕЗЛИГИ ТАҲЛИЛИ 
А.М.Азимов 
ЎзР ФА Улуғбек номидаги Астрономия институти кичик илмий ходими. 
[e-mail] 
 
Ўзбекистон Республикаси ҳудудидаги энг катта обсерватория бу Майданак 
обсерваторияси бўлиб, у астроиқлим шароитлари бўйича жаҳонда етакчи обсерваториялар 
сафида туради. Майданак обсерваториясининг географик узунлиги 66°56`, географик кенглиги 
38°41` га тенг бўлиб, Самарқанд шаҳридан 120 км узоқликда Қашқадарё вилоятидаги Помир ва 
Олой тоғ тизмаларида, денгиз сатҳидан 2600 метр баландликда жойлашган[1]. Ушбу 
астрономик обсерватория Ўзбекистон Фанлар Академияси Астрономия институти тасарруфига 
киради. Майданак обсерваториясида астрономик кузатувлар ХХ асрнинг 60-йилларда 
бошланиб, ҳозирга қадар давом этиб келмоқда. 
Юртимиздаги йирик обсерваториялардан яна бири бу Суффа ясси тоғ обсерваторияси 
ҳисобланади. Бу обсерватория Жиззах вилоятининг Зомин туманида жойлашган бўлиб, 
географик узунлиги 68°26`, географик кенглиги 39°37ъ га тенг ва денгиз сатҳидан салкам 2400 
метрбаландликда жойлашган[2]. Суффада антеннасининг диаметри 70 м бўлган радиотелескоп 
ўрнатиш ва ишга тушириш лойиҳаси бошланган. Бундан кўзланган асосий мақсад оптик 
кузатишлар билан бир қаторда астрономик обектларни радио диапазонда ҳам кузатиш 
имкониятига эга бўлиш, радиодиапазондаги кузатувларни ҳам йўлга қўйишдир. Бундан 
ташқари Майданак обсерваториясида оптик диапазондаги кузатувлардан ташқари радио 
диапазонда ҳам кузатувлар ҳам олиб бориш мумкин. 
Обсерваториялардаги астроиқлим шароитлари кузатувларга қанчалик яроқли, 
кузатувлар қанчалик самарали бўлади ва қанчалик яхши натижа олинади, каби саволларга 
жавоб топиш муҳим масалардан бири ҳисобланади. Суффа обсерваториясига ўрнатилиши 
режалаштирилаётган радиотелескоп учун шамол тезлиги муҳим ҳисобланади. Агар шамол 
тезлиги катта бўлса, радиотелескопнинг юзаси жуда катта эканлиги сабабли, унга катта таъсир 
қилиши, яъни телескопни буриб юбориши мумкин. Натижада кузатилаётган обект кўриш 
майдонидан чиқиб кетиши мумкин. Шунинг учун ҳам обсерваториялардаги шамол тезлигини 
ўлчаш ва ўрганиш муҳим вазифалардан ҳисобланади. Шу нуқтаи назардан Майданак ва Суффа 
обсерваторияларининг метеорологик параметрларидан бири бўлган шамол тезлигини 2018-
йилда ўлчанган қийматларини таҳлил қилдик. Шуни ҳам таъкидллаш лозимки, Ушбу мақолани 
ёзишда бизга Суффа обсерваториясининг метеомаълумотларни олишга кўмаклашган 
Д.Рауповга миннатдорчилик билдирамиз.