Ўзбекистон республикаси фанлар академияси

 
 
Ушбу олинган натижалардан шуни хулоса қилиш мумкинки, ҳар иккала 
обсерваториялар учун шамол тезлигининг мавсумий кўрсаткичлари кузатув олиб боришга 
ҳалал бермайди. Улардаги шамол тезлигининг ўртача қийматлари бир бирига жуда яқин. Шуни 
ҳам таъкидлаш керакки, шамол тезлиги кичик қийматларда кузатувларга ва олинадиган 
натижаларга салбий таъсир қилмайди, лекин катта тезликларда эса таъсири мавжуд. Айниқса 
радиотелескоп юзасининг катта эканлиги ҳисобга олинса, шамол унга бевосита таъсир қилиши 
мумкин. Шу сабабли катта телескоп ўрнатишда обсерваториялардаги шамол тезлигини ҳисобга 
олиш керак. 
Адабиётлар: 
1.
S.A. Ehgamberdiev A.K. Baijumanov S.P. Ilyasov M.Sarazin Y.A. Tillayev A.A.Tokovinin A.Ziad 
“The astroclimate of Maidanak Observatory in Uzbekistan”. Astron. Astrophys. Suppl. Ser. 145, 
293–304 (2000). 
2.
Тиллаев Ю.А., Железнякова А.И., Ильясов С.П., Раупов Д.А., Слуцкий В.Е., Турсункулов 
С.Б., Шанин Г.И., Эгамбердиев Ш.А. “Исследование астроклиматических параметровна 
плато Суффа”2010. 

---

6 
СОВУҚ ҲАВОНИНГ ШИМОЛИ-ҒАРБДАН КЕЛИШ ЖАРАЁНИНИНГ КЎП ЙИЛЛИК 
ТАХЛИЛИ 
Ф.А. Арипджанова, Т.М. Мухторов, проф. 
Гидрометеорология илмий текшириш институти, таянч докторант, 
[e-mail]
 
 
Ўрта Осиё ҳудуди устида атмосфера циркуляцияси ушбу ҳудуднинг табиий-географик 
жойлашиш шароитига боғлиқ ҳолда иқлим ва об-ҳаво хусусиятларини белгилайди. Ўрта Осиё 
устида ва маълум ҳудудларда атмосфера циркуляцияси кўриниши турлича. В.А. Бугаев ва В.А. 
Джорджиолар Ўрта Осиё синоптик жараёнларининг классификациясини яратишди. Биз бу 
ишда ушбу синоптик жараёнларининг 5-турини (совуқ ҳавонинг шимоли-ғарбдан келиши) кўп 
йиллик статистик ва спектрал тахлилини бажарганмиз. 
Совуқ ҳавонинг шимоли-ғарбдан келиши 
деб арктика ва мўътадил кенгликлар ҳаво 
массасининг Ўрта Осиёга шимоли-ғарбдан: Россия жануби-шарқи, Ғарбий Қозоғистон ва 
Устюрт орқали кириб келадиган синоптик жараёнга айтилади. Совуқ ҳавонинг шимоли-ғарбдан 
келиши жараёни Ўрта Осиёда тез-тез кузатилиб турадиган синоптик ҳолат ҳисобланиб, об-
ҳавонинг кескин ўзгаришига сабаб бўлади [1, 2]. Бир қатор муаммоларни ечишда жумладан, 
Ўрта Осиёда табиий ва антропоген омилларнинг таъсири остидаги иқлим ўзгаришини 
баҳолашда Ўрта Осиё устидаги синоптик жараёнлар турининг такрорийлиги ва уларнинг йиғма 
двомийлигининг ўзгариши тўғирсидаги маълумот муҳим рол ўйнайди. Хусусан, [3, 4] 
ишларида Вангенгейм-Гирс циркуляцияси шакли билан солиштирилган 10 йиллик синоптик 
жараёнлар турини такрорийлигининг вақт бўйича ўзгариши тадқиқ қилинган. 
Совуқ ҳавонинг шимоли – ғарбдан кириб келиши Ўрта Осиёда кузатиладиган барча 
синоптик жараёнларнинг бир йилдаги умумий сонининг 9 % ни ташкил этади. Ўртача 
миқдорда бир йилда 18.6 марта кузатилиши мумкин (1 - жадвал).