Ўзбекистон республикаси фанлар академияси алишер навоий номидаги тил ва адабиёт институти

Ишнинг 
илмий 
янгилиги.
Ишда 
соҳавий 
терминларнинг 
шаклланишида семантик усул, яъни транстерминлашувнинг ўзига хос ўрни 
илк бор монографик планда тадқиқ этилди. Унда, биринчи навбатда, 
семантик усул билан терминлар ҳосил бўлишининг социолингвистик 
омиллари атрофлича таҳлил қилинди. Бу жараёнда лисоний омилларнинг 
таъсири хусусида ҳам баҳс юритилди. Транстерминлашув ҳодисасининг 
тилдаги умумийлик ва хусусийлик диалектикасига муносабати ва семантик 
конверсиянинг ўрни каби масалалар ёритилди. Транстерминлашувнинг ўзига 

---

9 
хос қолиплари ва моделлари яратилди. Транстерминларнинг дублетлик, 
вариантдорлик ва омонимияни ҳосил қилишдаги ролига ҳам янгича баҳо 
берилди. Ишда муайян соҳа терминларининг ўзга соҳа терминларига 
айланишида, айниқса, метафоранинг алоҳида ўрни борлиги далиллар асосида 
кўрсатилди. Шунингдек, тадқиқотда маъновий кўчим асосида пайдо бўлган 
терминларнинг қўлланиш доираси аниқлаштирилди.
Тадқиқот натижаларининг илмий ва амалий аҳамияти.
Тадқиқотда 
семантик усулда термин ҳосил бўлишининг кенг тарқалганлиги, бу усулнинг 
амал қилиши узоқ тарихга бориб тақалиши назарий жиҳатдан асосланди. 
Турли соҳаларнинг терминологик тизимлари тараққиётида лексемаларнинг 
мазмун планида бўладиган семантик силжишларнинг роли илмий асосда 
тадқиқ этилди. Луғавий бирликларда ёки тилнинг лексик қатламида юз бериб 
турадиган семантик чегараланиш, иккиламчи номинация, терминологик 
конверсия, ономастик конверсия каби жараёнларнинг терминологик 
тизимларга таъсири масаласи ёритиб берилди. Тадқиқот натижалари ўзбек 
тили терминологиясининг ривожланиши, тартибга солиниши каби 
масалаларни ёритишга, таҳлил қилишга илмий ва амалий жиҳатдан ёрдам 
беради. Эришилган натижа ва хулосалардан ўзбек тили лексикологияси, 
терминологияси бўйича яратиладиган кенг қамровли, умумлаштирувчи 
монографик тадқиқотларда фойдаланиш мумкин. Тадқиқот, шунингдек, олий 
ва ўрта махсус таълим муассасаларида таълим жараёни сифатини оширишда 
ҳам катта амалий аҳамиятга эга.