Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Абу Райҳон Беруний номидаги ш арқшунослик институти

ЎН Т Ў Р Т И Н Ч И БО Б
Т И Ш Д О Р И Л А Р И
Модомики 
тишлар кучли даражадаги курук мизожли 
аъзолардан экан, уларнинг соғломлиги ҳам мизожнинг курукпиги 
билан боғлиқ. Шунинг учун ҳам улар оғиз бўшлиғида таом ва 
ичимликларнинг ҳўллиги ичида туради. Улар ёқимснз ҳидларни 
ташқаридан нафас оркали киришига ҳамда меъдадан оғизга 
хилтларнинг ёқимсиз ҳидларини ва овкатларнинг кўтарилишига 
тўсқинлик килади. Уларнинг саломатлигини эса тиш [дорилари] 
ёрдамида сақланади. Улар курук дорилар бўлиб, уларни майдалаб, 
тишларнинг устига ҳўлликлардан тозалаш учун сепилади. У 
дорилар тишларга ёпишиб, маҳкамланадилар. Кейин эса уларни 
(тншларни) иссиқлик сабабли қуритадилар.
Тишларни тозалайдиган дорилар билан ишкаланса, улар 
йирингдан ва чирклардан тозаланади. Бундай дорилар марварид, 
маржон, шом шишаси, “денгиз кўпиги”, 
масҳақуние1,
асал билан 
куйдирилган туз, тозаловчи яшил лой, 
ф инак,
ишқор, аристолохия, 
садаф кули, куйдирилган бурақ, куйдирилган уд ва шу кабилардан 
тайёрланади.
Қуритувчи ва буриштирувчи дорилар тишларга ва уларнинг 
илдизларига сепилганда, тишларнинг милкларга яқин жойини ўраб
79
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

турган нарсаларни қаракатлантиради ва бўшаштирадн ҳамда 
[тишларни] ҳимоя қилади.
Совуқда 
милкларда 
қиэиллик 
ва 
ҳарорат 
бўлмаганда 
кийикнинг
83 а
куйдирилган шохи, тўпалоқ, юлғун бужури, ҳинд
малобатри3, // дуб ёнгоғи пўпоги, арча бужури. анор гули, сунбул, 
аччиқтош, қорачайир, мози, цейлон долчини, қизил гул, уд, ақоқиё, 
гулсафсар, назла ўти, мушк, мастаки ва қалампирмунчоқдан 
олинади. 
Милкларнинг 
иссиқлик 
сабабидан 
заифлашишида, 
кизиллиги ва шишларида ҳамда қонашида табошир, қизил гул 
уруги, татим, “ер олати”, араб акацияси, сандал, ток гули, арека 
ёнгоғи, камфора, қуритилган кашнич, тозаланган ясмиқ, нордон 
анор пўсти, юлгун бужури, ҳалила, балила, омила, ақоқиё, анор 
гули, муҳр лойи, ёввойи ясмиқ талқони ва шу кабилар ишлатилади. 
Буларнинг ҳар биридан зҳтиёжга кўра, ана ўша мақсадларнинг 
барчасини қувват ва таъсирда бирлаштирган мураккаб дорилар 
ясалади.
Тигияарни тозаловчи ва ундаги касалликларии кетказувчи
дори:
шом шишаси ва жилвиртошдан тенг миқдорда олиб, юмшоқ 
кукун ҳолига келгунича майдаланади; шу [дори] билан тиш ва 
милкларни ишқаланади.
Бошқа хили:
“денгиз кўпиги”, куйдирилган туз4. сопол, садаф 
кули, куйдирилган арпа, қамиш илдизининг кули, юмалоқ 
аристолохиялардан баробар миқдорда олинади.
Милк ва тшиларни мустаҳкам қилувчи дори
: кийикнинг 
куйдирилган шохи, куйдирилган андароний тузи, сариқ ҳалила ва 
қизил гуллардан бир қисмдан, анор гулидан ярим қисм олинади.