Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Абу Райҳон Беруний номидаги ш арқшунослик институти

79 а
равшанлаштирувчи кучли дориларга тўтиё ва ёмғир суви 
билан ювилган // ва арпабодиён сувида ивитилган 
исмид4,
самсақ 
суви, олтин тўполи, марказит, марварид, маржон, шодана, 
русуҳтаж5,
ювиб ивитилган денгиз қисқичбақаси, хинд малобатри, 
заъфарон, занжабил, мурч, узун мурч, кончўп, оқ мурч, “днгиз 
кўпиги”, ликий шираси, момисо, кофур, сариқ ҳалила, темиртикан, 
андароний тузи, сунбул, ушна, алой ва унинг илдизи ҳамда шу 
кабилардир. Киприкларнинг ўсишига фойда қилувчи дориларга 
келсак, улар куйдирилган хурмо данаги, кундур тутуни, ҳинд 
сунбули, бальзам дарахтининг уруғи, ложувард тоши, куйдирилган 
дармана, куйдирилган кончўп, ақокиё, куритилган сиёҳ, пиёзнинг 
сиқиб олинган суви ва гандано кабнлардир.
Кўздан ёш окишини тўхтатувчи дорилар: тўтиё, сарик ҳалила 
қириндиси, алой, мурч, узун мурч, занжабил, ҳинд тузи, “денгиз 
кўпиги” кончўп, эаъфарон, сурма, маркаэит, назлаўти, куйдирилган 
садаф, нушодир ва узум ғўрасининг суви кабилардир.
73
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Юмшоқ шиёфлар кўргошин упаси, араб елими, катиро елими, 
олтин тўполи, анзиратгўштхўр қиёми, крахмал, “денгиз кўпиги”, 
сусмор тезаги, момисо, заъфарон, қизил гул, кофур ва афюндан 
тайёрланади. Кучли шиёфлар эса зок, мурч, зангор, 
даҳнаж6,
шодана, 
зарних
, нушодир, “денгиз кўпиги”, бурак, каврак елими, 
шанжарф
*, эрон қавраги, фарфиюн, Абу жаҳд
79 б
тарвузининг эти, узун мурч, // занжабил, малобатр, [олтин] 
тўполи, ҳинд тузи, куйдирилган дармана, сусмор тезаги, калдиргоч 
тезаги, олдиндан тайёрланган тухум пўчоги ва аччиқ нарсапардир. 
Уткир дорилардан юмшоқ [таъсирли] дориларни ажратиш керак 
эмас. Масалан, крахмал, қатиро елими, араб елими, куйдирилган 
кўргошин каби дорилар ўткирлигини камайтирадиган, иссиқлиги ва 
зараридан кўзни сакловчи микдорда олинади. Уларнинг таъсирини 
сусайтириш, кечиктириш, истеъмол вактини узайтириш эса кўзга 
қуйилувяи моддалар туфайли пайдо бўладиган кучли огриқларда 
фойда беради.
Кўздаги яралар учун ишлатиладиган шиёфларга келсак, улар 
кўзни 
тозаповчи 
ва 
куйдирмасдан 
куритувчи 
дорилардан 
тайёрланади. Чунки кўзлар жуда сезувчан бўлади. Яралар эса шиш 
ва кучли огриққа сабаб бўлади. Шунинг учун тинчлантирувчи ва 
бириктирувчи дорилардан ишлатишга эҳтиёж тугилади. Уларга, 
яъни тозаловчи 
ва куйдирмай куритувчи дориларга тўтиё, 
куйдирилган қалай, куйдирилган қўрғошин, олтин тўполи, дармана, 
шодана, ювилган марварид, сурма, сўндирилган ва сўндирилмаган 
кундур елими, анзиратгўштхўр қиёми ва бақам дарахти елими 
кабилар киради. Бошқа, яъни тинчлантирувчи ва елимловчи 
дориларга келсак, улар момисо, крахмал, катиро елими, араб елими, 
қизил гул уруги, заъфарон, афюн, мингдевона ва меҳригиё 
кабилардир. Табиблар [дори] таркиб қилишда яранинг ҳолати ва 
[чиққан] вақтини ҳисобга олишлари ва аста-секин, эҳтиёткорлик 
билан [иш тутишлари] керак. Энг яхшиси, мулойим
80 а
шиёф билан ўткир шиёфларни // тенг миқдорда аралаштириш 
ёки ўткир дорилардан кўпроқ қўшиш керак. Шунингдек, яна 
шиёфларни кўз яллигланиши ва қичималарининг бошланишида 
уларни тинчлантириш учун сут билан суюлтириб, ишлатилади. 
Уларнинг таркибини мўътадиллаштириш учун афюн ва кофурдан 
кўшилади. [Амал] оХирида дори сувда эритилади. Бу эса унинг
74
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

зарарини 
кетказади, 
кучини 
кесиб, 
кўз 
яллигланишининг 
қолдиқларини кетказиш учун латифлаштиради.
Кўэ [қўтири] учун боглама:
тозаланган сачратқи уруғидан 
иккита жойга богланадиган дори тайёрлаб, уни гул ёғи билан бирга 
богламага суртиб, кўйилади.