Ўзбекистон республикаси давлат статистика қЎмитаси кадрлар малакасини ошириш ва

Масалан, 
"О" фирмасининг счётларидаги 20хх йил охиридаги 
қолдиқпари қуйидагича акс эттирилган: 
Фараз қилайлик, охирги 3 йил мобайнида шубҳали қарзлар бўйича 
зарарлар қуйидаги суммани ташкил этган:
Йил 
Реализация 
Шубҳали қарзлар бўиича 
зарарлар 
Фоиз 

---

55 
1998 
52000000 
1020000 
1,96 
1999 
59500000 
1390000 
2,34 
2000 
58500000 
990000 
1,69 
Жами 
170000000 
3400000 
2,00 
"О" компанияси 2001 йилда 64500000 сўмга товар реализа-ция қилган. 
Сотилган товарларяинг қайтарилиши 500000 сўм ва савдо чегирмаси 1000000 
сўм. 
Компаниянинг рахбарияти, реализациядаги шубҳали қарзларнинг 
улуши 2% бўлишини тахмин қалади. Шундай қилиб, 2001 йилда шубҳали 
қарзлар миқдори қуйидагича ҳисобланади: 
0.02х(645.00000-1000000+500000)=0.02х63000000=1260000 
Ҳисоблаб топилган сумма қуйидагича ёзилади: 
31 декабрь: 
Шубҳали қарзлар бўйича харажатлар 9434..................1260000. 
Шубҳали қарзларнинг захираси - 8910..........................1260000. 
Шундай қилиб, "Шубҳали қарзларнинг заҳираси" счётининг қолдиғи 
1620000 сўмни ташкил этди. Бу сумма 2001 йилда то-варлар реализациясидан 
тўланмаган счётлар бўйича тахмин этилган қарзларни ташкил этган 
1260000дан ва ўтган йшшар-нинг 360000 сўмлик тўланмаган счётлардан 
иборат бўлади. Охирги сумма ўтган йилларнинг шубҳали қарзларига 
мувофиқ келтирилмаган. 
Кредитга сотиш усули молиявий натижалар тўррисида ҳисоботга 
таъсир этади. Бу усул орқали олинадиган счётнинг соф таннархини ҳар доим 

---

56 
ўлчаб бўлмайди. Бу усулнинг концептуал асоси бўлиб, мослик тамойили 
хизмат қилади, чунки шубҳали қарз реализация билан боғлиқ. Ушбу усул 
амалда қўллашда тежамли ва одцийдир. Қарзга сотишга қўлланиладиган 
фоиз ҳар доим янгиланиб турилиши керак. 
Тўлов муддати бўйича олинадиган счётни ҳисоблаш усули соф 
дебиторлик қарзининг бухгалтерия ҳисобидаги тегишли счётларнинг 
қолдиғига асосланган. Ушбу қолдиқлар кутилаётган шубҳали қарзлар бўйича 
фоизни аниқлаш учун аввалги маълумотлардан фойдаланилади. Усулнинг 
асоси олинадиган счётнинг соф таннархини - олиниши кутилаётган пул 
микдорини баҳолашдан иборат. 
Кредитга соф сотишдан фоиз усулига ўлароқ, тўлов муддати бўйича 
олинадиган счётни баҳолаш усули, дебиторлик қарзининг соф таннархини 
ҳисоблаш учун керак бўлган шубҳали қарзлар заҳирасининг якуний 
қолдикини ҳисоблашга имкон яратади. Шубҳали қарзлар заҳирасидаги жорий 
қолдиқ сўнфа талаб қилинган қолдиқга мос бўлиши учун счётларда тузатиш 
ёзуви ёрдамида янгиланади. Шубҳали қарзнинг миқдори тушатишга 
берилган суммага дебетланади. 
Шубҳали қарзлар бўйича зарур бўлган қолдиқ заҳирасининг 
миқцорини ҳисоблаш учун қуйидаги даража (ставка)лар қўлланилади: 
1. Умумий олинадиган счётларга асосланган ягона комби-нацияланган 
даража (ставка); 
2. Алоҳида олинадиган счётлар муддатига асосланган бир неча даража 
ставкалар.