Ўзбекистон республикаси давлат статистика қЎмитаси кадрлар малакасини ошириш ва

Масалан:
20... йил 31 декабридаги олинадиган счётларнинг тахлили, сўм

---

57 
Харидор 
Тўлана
ди ган 
счёт-
лар 
бўйича 
жами 
Тўлов 
муддати 
келмаган 
1 кундан 
30 
кунгача 
муддати 
ўтган 
31 кун- 
дан 60 
кунгача 
муддати 
ўтган 
61 кундан 
90 
кунгача 
муддати 
ўтган 
90 
кундан 
ортиқ 
муддати 
ўтган 
“Махмуд 
ва 
К" 
15000
15000 
“Анвар ва К” 40000
40000 
“Равшанбек ва 
Комил" 
100000 
90000 
10000 
“Ислом ва К" 25000
25000 
Бошқалар 
426000
0 
2100000 1400000 
380000 
220000 
160000 
Жами 
444000
0 
219000 
1425000 
420000 
245000 
160000 
Шубҳали 
қарзларнинг 
фоизи 
1,0 
2,0 
10,0 
30,0 
50,0 
Юқоридаги келтирилган мисолда, тўлов муддатига мос тўланиши керак 
бўлган компаниянинг счётлари акс эттирилган. ҳар бир олинадиган счёт 
гуруҳи бўйича туркумланган: тўлов муддатидан олдин, 1 кундан 30 кунгача 
муддати ўтган, 31 кундан 60 кунгача, 61 кундан 90 кунгача ёки 90 кундан 

---

58 
ортиқ муддати ўтган. Ҳар бир гуруҳ учун оддиндан кутиладиган шубҳали 
қарзларнинг фоизи кўрсатилади.
"Озод" компаниясн томонидан 200... 31 декабрга кўтилаётган шубҳали 
қарзлар, сўм 
 
 
Миқдори 
 
Шубҳали саналган 
қарзларнинг 
фоизи 
Шубҳали 
қарзларнинг 
заҳираси 
Тўлов 
муддати етиб 
келмаган 
2190000 
1 
21900 
01-30 кун 
1425000 
2 
28500 
31-60 кун 
420000 
10 
42000 
61-90 кун 
245000 
30 
73500 
90 
кундан 
ортиқ 
160000 
50 
80000 
Жами: 
4440000 
245900 
Бу жадвалдаги ҳисоблар, фақат 1% тўлов муддати келмаган олинадиган 
счётлар ва 2% 1 кундан 30 кунгача мудцати ўтган счётларнинг 
тўланмаслигини кўрсатиб турибди. Оддинги тажриба 31-60 кун, 61-90 кун ва 
90 кундан ортиқ муддати ўтган олинадиган счётларининг 10%, 30% ва 50% 
тўланмаслиги мумкин бўлганлигини фараз қилишга йўл қўяди. Натижада 
4440000 суммага тенг олинадиган счётлардан 245900 сўм келиб тушмайди. 
Фараз 
қилайлик, 
"Шерзод" 
компаниясининг 
4910-"Шубҳали 
қарзларнинг заҳираси" счетида жорий кредит қоддиғи 80000 сўмни ташкил 
этади. Шундай қилиб, шубҳали қарзлар бўйича тахмин қилинган 
харажатларнинг миқдори бир йилда 165900 сўмни ташкил этади. Ҳисоблар 
қуйидагча амалга оширилади: 
Тахмин қилинган шубҳали қарзлар................................245900 

---

59 
Минус: "Шубҳали қарзларнинг заҳираси" счётининг кредит 
қоддиғи........................80000. 
Шубҳали қарзлар бўйичахаражатлар............................. 165900. 
Агар 4910 - "Шубҳали қарзларнинг заҳираси" счёти дебет қолдиғига эга 
бўлса, унинг микдори тахмин қидинган шубҳали қарзларга қўшилиши керак. 
Шубҳали қарзлар бўйича харажатлар ҳисобда қуйидагича акс 
эттирилади: 
31 декабрь: 
Шубҳали қарзлар бўйича харажатлар............................ 165900. 
Шубҳали қарзларнинг заҳираси.................................... 165900. 
Икки усул хам- кредитга соф сотишдан фоиз усули ва тўлов муддати 
бўйича олинадиган счёт усули бирга қўлланилиши мумкин. Уларнинг ҳар 
бири бошқасини тасдиқлаш учун қўлланилади. Оралиқ ҳисобот учун кўп 
компаниялар ўзларининг счётларида ойлик тузатиш ёзувларининг тежамкор 
бўлгани учун кредитга сотиш усулига асосланадилар. Лекин, йилнинг 
охирида улар шубҳали қарзлар заҳирасининг қолдиғи суммасини аниқлаш 
учун олинадиган счётларнинг тўлов муддатини текширадилар. Агар 
заҳиранинг қолдиғи (йилнинг охиридаги тузатишдан кейин), олинадиган 
счётнинг тўлов муддати фафигида назарда тутилган қолдигидан жиддий 
равишда фарқ қилса, у вақтда кредитга сотиш бўйича фоизни тузатиш керак. 
Ҳисобдан чиқарилган ҳар йилги олинадиган счёт миқдори камдан-кам 
ҳолларда 4910 - "Шубҳали қарзларнинг заҳираси" счётининг кредитида акс 
эттирилган тахмин қилинган миқцорга тенг бўлади. Агар ҳисобдан 
чиқарилган счётлар бўйича сумма шубҳали қарзларнинг заҳирасидаги 
олдиндан белгиланган миқдордан камроқ булса, 4910 - "Шубҳали 
қарзларнинг заҳираси" счёти кредит қолдиғига эга бўлади. Агар ҳисобдан 
чиқарилган счётлар бўйича сумма шубҳали қарзларнинг заҳирасидаги 

---

60 
олдиндан белгиланган суммасидан юқорироқ бўлса, 4910 - "Шубҳали қарзлар 
заҳиралари" счёти дебет қолдикига эга бўлади. 
Жорий йилдаги шубҳали қарзнинг дастлабки миқдорини аниқлаш учун 
қилинган тузатиш ёзуви ҳисобот даврининг охирида дебет қолдиғини бекор 
қилади. 
Баъзан мижозлар олдиндан бўладиган хариднинг қийматини хато 
аниқлашлари мумкин. Натижада счёт - фактуралар бўйича маълум 
суммаларни ортиқча тўлайдилар. Агарда мижозлардан олинадиган счётларни 
қайд қилиш жур-налида юритилган аналитик счётларда кредит қолдиғи 
аниқланса у "Олинадиган счётлар"нинг қолдиғига таъсир этмаслиги керак. 
Чунки компания харидорларнинг ортиқча тўлаган суммаларига жавоб 
берганлиги учун уларнинг кредит қолдиғига эга бўлган балансдаги 
суммалари қисқа муддатли мажбуриятлар моддасида акс эттирилиши лозим.