Ўзбекистон республикаси давлат божхона қЎмитаси

тафаккур қилиш, хотирасида мустаҳкам ва узоқ муддатгача сақлаш 
қобилиятига, шунингдек, бошқа жисмоний ва руҳий хусусиятларига 
боғлиқдир. 
Моддий излар-жиноий ҳодиса билан боғлиқ бўлган турли ҳаракатлар 
натижасида бир объектдан иккинчи объектда унинг маълум қисмидан акси, 
модда қолдиғи ѐки бошқа ўзгариш аломатлари қолади. Изни ҳосил қилувчи 
объект изни ўзида акс эттирувчида фақат контакт бўлган ташқи 
тузилишининг бирор қисмидангина из қолдиради. Шу асосда из ҳосил 
бўлишида икки объект ўзаро муносабатда бўлиб, биринчиси изни ҳосил 
қилувчи, иккинчиси изни ўзида акс эттирувчи объектлар гуруҳини ташкил 
қилади. 
Изларни ҳосил бўлиш механизми дейилганда, бир объектнинг 
иккинчи бир объектда ўз тасвирини қолдириш жараѐнини тушуниш керак. 
Улар индивидуаллиги ва ўзига хос хусусий белгиларига эга. Ана шу 
белгилар бир объектнинг иккинчи объектга таъсири натижасида из ҳосил 
қилади. 
Трасология бу - изларнинг ҳосил бўлиш механизмини, из ҳосил 
қилувчи объектларнинг гуруҳ ва индивидуал мансублигини аниқлаш, 
изларнинг аксини қидириб топиш, қайд этиш ва текшириш учун 
қўлланиладиган илмий-техника воситалари ва методларини ишлаб 
чиқиш ҳақидаги таълимотдир. 
Объектларни белгилари иккига бўлинади: 

Умумий – ҳар ҳил (турли) объектларга бўлинади; 

Хусусий – фақат битта объектга бўлинади; 
Ўзларини белгилари ва ўзларини хусусиятлари билан қайси гуруҳга 
мансублигини белгилайди. 
Из ҳосил бўлишда албатта иккита объект иштирок этади: 

Из қолдирувчи; 

Из қабул килувчи.
Буни излар ҳосил бўлиш механизми дейилади ва ўзига хос 
хусусиятларига эга. Излар ҳосил бўлишида объектларда албатта бирор 
ўзгариш юз беради. Из қолдирувчи объектлар қандай хусусиятларга эга 
бўлган бўлса, у фақат ўзига хос индивидуаллиги ва хусусий белгилари 
асосида идентификация (таққослаш) қилинади. 
Ана шу хусусий белгиларини бир объект, иккинчи объект билан ўзаро 
контактда (муносабатда) бўлган вақтда қолдиради, натижада из ҳосил 
бўлади. Ана шу ҳосил бўлган изларнинг классификацияси мавжуд бўлиб, 
улар қуйидагича таснифланади: 
1. Келиб чиқиш шакли бўйича: 
