Ўзбекистон республикаси банк-молия академияси

4.2. Тижорат банклари активларини макро ва 
микро тақсимоти инструментларини қўллашнинг 
асосий жиҳатлари
М
иллий ва жаҳон иқтисодиётини ривожлантириш-
нинг таъсирчан механизмларини ҳаракатга кел-
тиришда доимо банкларнинг роли юқори ҳисобланади. 

---

161
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
Бундай таъсир даражаси иқтисодиётда банк активлари-
нинг тақсимоти инструментларини амал қилиши жараё-
нида намоён бўлади.
Банк активларининг тақсимоти инструментлари – за-
рур ҳолатларда иқтисодиётда молиявий маблағларга 
бўлган талаб таҳлили орқали кредит ресурсларини макро 
ва микро даражада бошқариш борасидаги чора-тадбир-
лар мажмуи ҳисобланади (4.2-расм): 
Кредитлаш 
сиёсати 
Кредитлаш 
стандартлари 
Ваколатларни 
белгилаш 
Кредит лимитларини 
ўрнатиш 
Қайта 
молиялаштириш 
ставкаси 
Фоиз 
коридори 
сиёсати 
Иқтисодий 
меъёрлар 
назорати 
МИКРО ИНСТРУМЕНТЛАР 
МАКРО ИНСТРУМЕНТЛАР 
4.2­расм. Тижорат банкларида активларни микро 
ва макро тақсимоти инструментлари
108
Тижорат банклари актив амалиётлари ҳажмини тар-
тибга солишда Марказий банкнинг пул-кредит сиёса-
ти алоҳида ўрин эгаллайди. Марказий банк пул-кредит 
сиёсатини амалга оширишда унинг анъанавий инстру-
ментларидан қайта молиялаш сиёсати, мажбурий захира 
сиёсати, очиқ бозор сиёсати, валюта сиёсати ва депозит 
сиёсатидан фойдаланиш муҳим аҳамият касб этади. На-
фақат тараққий этган мамлакатларда, балки кўпчилик 
ривожланаётган давлатларда ҳам анъанавий монетар 
инструментлар пул-кредит сиёсатини амалга ошириш-
нинг асосий воситаси бўлиб қолмоқда.
108
Муаллиф томонидан ишлаб чиқилган.

---

162
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
Пул-кредит сиёсатининг иқтисодиётга таъсири алоҳи-
да трансмиссион каналлар орқали амалга оширилади. 
Асосий каналлар сифатида қуйидагиларни кўрсатиш 
мумкин:
- фоиз канали;
- кредит канали;
- валюта курси канали;
- инфляцион кутилмалар канали;
- активлар баҳоси канали.
Фоиз канали – пул-кредит сиёсатининг иқтисодиётга 
таъсир этувчи анъанавий канали ҳисобланади. Марка-
зий банк фоиз ставкасининг ўзгариши иқтисодиётдаги 
умумий фоиз ставкалари даражасига таъсир кўрсатиб, 
инвестиция/жамғарма даражасини ўзгартириш орқали 
иқтисодиётдаги ялпи талабнинг ўзгаришига олиб келади. 
Ялпи талабнинг ўзгариши, ўз навбатида, инфляция дара-
жасига таъсир этади. Марказий банкнинг асосий фоиз 
ставкаси ва ялпи талаб орасида тўғридан-тўғри боғлиқ-
лик мавжуд бўлмаса-да, фоиз ставкаси ўзгаришининг 
таъсири бошқа каналлар орқали ҳам амалга ошади. Ўз-
бекистон Респуб ликаси Марказий банки қайта молиялаш 
ставкасининг иқтисодиётдаги фоиз ставкаларига таъсири 
бўйича таҳлиллар улар орасида барқарор боғлиқлик 
мавжудлигини кўрсатмоқда. Айни вақтда трансмиссион 
механизм фоиз каналининг таъсирини Ўзбекистон ша-
роитида чекланганини банклараро пул бозорининг 
шаффоф эмаслиги ва етарлича ривожланмаганлиги би-
лан изоҳлаш мумкин.
Хусусан, банклараро пул бозорида тижорат банклари 
фао лиятининг сустлиги ва операциялар ҳажмларининг 
кичиклиги фоиз каналининг самарадорлигини пасайти-
ради.
Ушбу фикримизнинг яққол далилини Марказий банк 
томонидан қайта молиялаштириш ставкаси фоизининг 
белгиланиши мисолида кўришимиз мумкин 
(4.3-расм):

---

163
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
4.3­расм. Ўзбекистон банкларида ажратилган