Ўзбекистон републикаси

1.4. Қаттиқ фойдали қазилма конларини геология–разведка ишларини олиб бориш босқичлари ҳақида умумий маълумотлар
Бугунги кунда геология-разведка ишлари икки йўналишда олиб борилади. Булардан бири қаттиқ қазилма бойликларни қидириш ва разведка қилиш бўлса, иккинчиси, суюқ ва газсимон қазилма бойликларни қидириш ва разведка қилишдир. Кейинги йўналиш алоҳида фан сифатида ўтилишини ҳисобга олиб бу курсда, асосан, қаттиқ қазилма бойликлар ҳақида гап боради.
Қаттиқ фойдали қазилма конларини қидириш ва разведка қилиш ишларини олиб бориш босқичлари ва қуйи босқичлари ҳақидаги масалани кўриб чиқишда қуйидаги уч ҳолатни назарда тутиш лозим:
1) статистик маълумотлар шундан далолат берадики, таҳминин юзлаб аниқланган фойдали қазилмалар намоён бўлган худудлардан фақат айримларигина саноат аҳамиятига эга бўлган кон бўлиши мумкин;
2) разведка бошида кон ҳақида жуда кам маълумотга эга бўлинади ва фақат тавсилий разведка жараёнида кон тўғрисида тўла ва ишончли маълумотлар олиш мумкин;
3) разведка ишлари қанчалик юқори тавсилотли бўлса, уни ўтказишга шунча кўп маблағ сарф қилинади, меҳнат, техника воситалари ва вақт талаб этилади.
Шундай қилиб, разведка қилиш жараёнида жуда кўплаб конларни “элакдан ўтказиш” ишларини амалга ошириш лозим, табиийки, уларни ўрганишга сарф этилган ҳаражатлар аксарият холларда “самарасиз” бўлиши ҳам мумкинлигидан қўз юмиб бўлмайди. Бу ҳаражатларни имкон қадар минимум даражагача қисқартириш учун саноат аҳамиятига эга бўлмаган кон турларини саноат аҳамиятига эга бўлган кон турларидан ажратиш муҳим. Аммо, конни “брак”ка чиқариш учун жуда ишончли асослар керак бўлади. Кон қанчалик мураккаб бўлса, саноат ва носаноат конлар ўртасидаги чегарани аниқлаш шунча қийин бўлади.
Бундан ташқари, саноат аҳамиятига эга бўлган конлар орасидан биринчи навбатда тавсилий разведка қилиниши лозим бўлган энг қулай, энг ишончлилари ажратиб олинади, қолганлари эса вақтинча захирадаги конлар рўйхатига киритилиши мумкин.
Шунинг учун геология-разведка ишларини босқичма–босқич амалга ошириш лозим бўлади. Ҳар бир босқич коннинг халқ хўжалигидаги аҳамиятини ўрганиш имкониятини берувчи маълум даражада ўрганилганлик даражасига жавоб бериши керак ва конни ўзлаштиришда мамлакатнинг умумий манфаатларидан келиб чиқиб, аниқ вазифалар белгиланади яъни умумий вазифалардан геология–разведка ишларининг ҳусусий вазифалари келиб чиқади. Ҳар бир навбатдаги босқичда амалга ошириладиган ишлар аввалгиларининг натижаларига асосланади.
Геология–разведка ишларини босқичларга бўлиш, уларнинг ҳар бири тугагандан сўнг албатта фаолиятни тўҳтатиши керак дегани эмас. Разведка жараёни узуликсиз давом этиши мумкин, аммо ҳар бир босқич якунлангандан сўнг ишнинг навбатдаги босқичга ўтиш лозимлигини асослаш учун аввал бажарилган ишларнинг натижалари бўйича маълум бир ҳуласалар қилиш, иш натижаларини баҳолаш ва коннинг саноат аҳамиятини аниқлаш лозим.
Геология–разведка ишлари тарихида бу ишларни босқичма–босқич олиб бориш, конлар разведкасини орқага суради, қайта очилган конларни ўрганишда вақтдан унумли фойдаланиш мақсадида зудлик билан тавсилий разведка ишларини ўтказиш лозим деган фикрлар ҳам мавжуд бўлган. Натижада носаноат ёки кам самарали конларни тавсилий разведка қилиш учун ортиқча маблағлар сарфланишига ва конни эксплуатацияга топшириш муддатини чўзилиб кетишига олиб келган.
Хозирги кунга келиб, геология–разведка ишларини олиб борувчи ташкилотлар ишида конлар разведкасига босқичма–босқич ўтиш лозимлиги туғри қабул қилинган.
Қаттиқ фойдали қазилма конларини геология–разведка ишларини олиб боришда қуйидаги босқичларга амал қилинади:
1 – бочқич. Минтақавий геологик ва геофизик ишлар олиб бориш
Қуйи босқичлар:

1. 
   Фазовий суръатга олиш;
   
2. 
   1: 100000 миқёсли минтақавий геофизик ишлар;
   
3. 
   1: 100000 миқёсли минтақавий геологик ишлар;
   
4. 
   1:50000 миқёсли минтақавий геологик суръатга олиш ишлари;
   
5. 
   Чуқур геологик ҳариталаш ишлари.