Ўзбекистон републикаси

3.6. Геокимёвий қидирув даракчилари.
Фойдали қазилма конларини қидириш ва разведка қилишда геокимёвий қонуниятларни ўрганиш қатта аҳамиятга эга. Бу қонуниятлар моҳиятига кўра, кимёвий элементларнинг ер қобиғида ўзига хос бўлган, турли физик-кимёвий шароитларда ва геологик жараёнларда намоён бўладиган ўзини тутиш ҳусусиятларини ўз ичига олади.
Қидириш мақсадлари учун қуйидаги асосий геокимёвий қонуниятлар қизиқиш уйғотади.

1. 
   эндоген маъданлашув жараёнларида кимёвий элементларнинг жумладан, метаморфизм ва метасоматоз жараёнларида ўзини тутиши;
   
2. 
   экзоген жараёнларда кимёвий элементларнинг жумладан, оксидланиш зоналарида ўзини тутиши;
   
3. 
   элементлар, минераллар ва конларнинг қонуниятли парагенетик ассоцияциялари.
   

Жуда кўп сонли материаллар таҳлили шундан далолат берадики, кўпинча маъдандор интрузияларда, чўкинди ва метаморфик маҳсулдор ётқизиқларда маълум бир элементлар миқдорларининг кларкга нисбатан юқори эканлиги кузатилади.
Қидирув ишларини олиб боришда маъданли тана яқинида уларнинг ҳосил бўлиши ёки бузилиши эвазига вужудга келувчи компонентларнинг бирламчи ва иккиламчи сочилиш ореоллари катта ёрдам беради. Улар қидириш белгиларига киради ва биз бу ҳақда кейинги бобларда алоҳида тўхталамиз.
3.7. Геоморфологик қидирув даракчилари
Геоморфология ер юзаси рельефининг ҳосил бўлишини ўрганади. Кўплаб конлар, шу жумладан, сочма конлар туб тоғ жинсларининг бузилиш маҳсулотларини қайта ётқизилиши ҳисобига хосил бўлади. Қайта ётқизилиш маълум бир геологик шароитларда, масалан, дарё водийлари бўйлаб кузатилади. Бу жараёнда ҳал қилувчи ролни водийнинг шакли ўйнайди. Агар водий тор, қиялик катта бўлса аллювиалли материал водийнинг бу қисмида тўпланмайди ва бу ердан оқим бўйлаб оқизиб кетилади. Шундай қилиб, геоморфологик кузатувлар водийнинг маълум бир жойида аллювиал сочмаларнинг мавжудлик ишончлилигини баҳолаш имкониятини беради. Дарё ва денгиз террассалари бу қадимги аллювия ёки денгизларнинг қирғоқбўйи ётқизиқлари тўплами бўлиб, улар тектоник ҳаракатлар хисобига хозирги сув сатхига нисбатан баландроқдан жой олади ҳамда айнан геоморфологик кузатувлар орқали илғаб олинади. Террассалар билан бир қатор сочма конлар боғлиқ.
Тўртламчи давр ётқизиқлари остида ётган, маъданли конларнинг катта таналари устидаги маъданларнинг кимёвий нураши натижасида кўпчилик холларда устида ётган жинсларнинг ўтириши хисобига чуқурлашишлар ҳосил бўлади. Худди шу чуқурлашишлар уларни қидиришда дастлабки қидирув даракчилари бўлиши мумкин.
Тескари нисбат ҳам учрайди. Масалан, Марказий Қозоғистондаги мис ва бошқа конлар билан боғлиқ иккиламчи кварцитлар, атрофдаги жинсларга нисбатан қаттиқроқ жинлар сифатида тексликларда спок кўринишида ажралиб қолганлар.
Шундай қилиб, геоморфологик қидирув даракчилари қидирув ишлари ташкил этилаётган регионларда ер сатҳига чиқиб қолган у ёки бу фойдали қазилмалар учун қандай ҳарактерли релъеф шаклларига эга эканлигидан келиб чиқиб, шу жойлардан фойдали қазилмаларни қидириш яхши самара беради.