Ўзбекистон републикаси

Назорат саволлари:
1. Фойдали қазилмаларни геологик қидирув даракчилари деганда нимани тушунасиз?
2. Стратиграфик геологик қидирув даракчилари моҳиятини тушунтиринг!
3. Литологик геологик қидирув даракчилари нима?
4. Структуравий геологик қидирув даракчилари нималарни ифодалайди?
5. Магматоген геологик қидирув даракчилари деганда нималар назарда тутилади?
6. Геокимёвий геологик қидирув даракчилари моҳиятини айтиб беринг!
7. Геоморфологик геологик қидирув даракчилари ёрдамида қандай конларни қидириш самарали ҳисобланади?
IV-БОБ. ФОЙДАЛИ ҚАЗИЛМА КОНЛАРИНИНГ ҚИДИРИШ БЕЛГИЛАРИ
Фойдали қазилмаларнинг қидириш белгилари деганда фойдали қазилма конларини маълум бир жойда мавжудлигини ёки бўлиши мумкинлигини кўрсатувчи маълум далиллар ёки ходисалар тушунилади. Қидириш белгилари - бу фойдали қазилмалар мавжудлигини бевосита ёки билвосита кўрсатувчи маҳаллий омиллардир. Қидириш белгиларига конларнинг ҳосил бўлиш жараёнларига ҳос белгилар, ўзгаришлар, бузилишлар, фойдали қазилмалар ва ёндош жинсларнинг физик, кимёвий ва минералогик ҳоссалари киради.
Қидириш белгилари бевосита ва билвосита белгиларга бўлинади. Улардан биринчиси конларнинг бевосита мавжудлигидан далолат берса, иккинчиси маъданли жойларни топиш имкониятлари ҳақида билвосита гувохлик беради.
4.1.Фойдали қазилма конларининг бевосита
қидириш белгилари.
Бевосита қидириш белгиларига қуйидагилар киради:
-фойдали қазилмаларнинг табиий очилмалари;
-фойдали қазилма моддаларнинг сочилиш ореоллари ва оқимлари;
-фойдали қазилмаларнинг ўзига ҳос физик ҳоссалари;
-қадимда тоғ ишлари олиб борилганлиги ёки фойдали қазилмалар қайта ишланганлигини исботловчи ашёвий далиллар ва тоғ–қазиш ишлари ҳақидаги тарихий маълумотлар.
Фойдали қазилмаларнинг табиий очилмалари. Туб очилмаларда намоён бўлган фойдали қазилмалар ёки маъданли минераллар таркибида у ёки бу миқдорда маъданли моддаларнинг мавжудлиги ҳақида гувохлик берувчи энг ишончли қидириш белгиси ҳисобланади. Шунинг учун бундай очилмаларни(табиий ёки сунъий) аниқлаш геологларнинг асосий ишларидан бири саналади. Одатда, ётқизиқларнинг моддий таркиби, қалинлиги ва тузилиши очилиб қолган нураш зонасида анча мунча ўзгаришга учрайди. Фойдали қазилма очилмаларининг қидириш ишларини олиб боришдаги аҳамияти ҳақида кейинги бўлимларда кенгроқ кўриб чиқилади.
Фойдали қазилма моддаларнинг сочилиш ореоллари ва оқимлари. Бу маъданли майдонларда ва маъданли таналар атрофидаги фойдали қазилмалар, маъданли минераллар ёки элементларнинг юқори миқдорларини ҳарактерловчи қидирув белгиларидир. Сочилиш ореоллари ҳар доим маъданли таналарга нисбатан анча катта майдонларда тарқалганлиги сабабли, уларни қидириш вақтида топиб олиш маъданли таналарни топишга нисбатан анча осон кечади. Шунинг учун сочилиш ореоллари ва оқимлари ўта муҳим қидириш аҳамиятига эгадирлар. Уларни тадқиқ қилиш энг асосий қидириш усуллари ҳисобланган-визуал, шлихли, геокимёвий усулларга асосланилади.
Ҳосил бўлиши бўйича сочилиш ореоллари ва оқимлари бирламчи ва иккиламчи сочилиш ореоллари ва оқимларига бўлинади. Бирламчи ореоллар конларнинг шаклланиш жараёнларида ва тўғрироғи, уларнинг метаморфизими вақтида, иккиламчи ореоллар эса конларнинг ва уларнинг бирламчи сочилиш ореолларининг бузилиши вақтида ҳосил бўлади. Бирламчи сочилиш ореоллари ва оқимлари уларни ўраб турувчи ёндош жинсларнинг эрозион кесмага чиқмаган конларни (“сўқир” конларни) қидиришда, иккиламчи сочилиш ореоллари ва оқимлари эса очиқ эрозион конларни қидиришда айниқса катта аҳамиятга эга.
Аммо шуни ҳам унитмаслик лозимки, сочилиш ореоллари ва оқимлари ҳар доим ҳам кон мавжудлигидан гувоҳлик беравермайдилар. Фойдали компонентларнинг бирламчи юқори концентрацияси ҳар доим ҳам кон билан боғлиқ бўлавермайди. Иккиламчи сочилиш ореоллари ва оқимлари туб конларнинг тўла бузилиши ҳисобига ҳосил бўлишлари мумкин. Бунинг натижасида сочилиш ореоллари ва оқимлари бўлсада, лекин кон бўлмаслиги ҳам мумкин. Сочилиш ореолларининг очиқ– ер юзасига чиқиб ётган ва берк – чиқиб ётмаган турларга ҳам ажратилади. Кейингиси ўз навбатида “сўқир” ва “кўмилган” турларга бўлинади. “Сўқир” сочилиш ореоллари ёндош жинсларнинг эрозион қирқими етарли бўлмаслиги оқибатида ҳеч қачон ер юзасига чиқиб қолмайди, “кўмилган”ни эса ҳосил бўлиш жараёнларида ёки кейинчалик нисбатан ёш ётқизиқлар билан ёпилиб қолган бўлади.