Ўзбекистон миллий университети

Қулама кўллар­тоғ кўчкилари натижасида ҳосил бўлади (Сарез кўли, Искандаркўл, Қурбонкўл ва бошқалар).
Эол кўллар­шамолнинг ер сиртидаги майда заррача­ларни учириши натижасида уларнинг ўрнида ҳосил бўлган ботиқларда пайдо бўлади. Қозоғистон, Марказий Осиёда ва умуман чўлли ҳудудларда учрайди.
Иккиламчи кўллар­ботқоқликларда ёки торф қатлами ёнгандан сўнг унинг ўрнидаги ботиқларда ҳосил бўлади.


2.2. Ж. Е. Хатчинсон таснифи
Ж.Е. Хатчинсон таснифи. Кўлларнинг генезиси (келиб чиқиши) бўйича энг тўла таснифи 1957 йил­да АҚШлик гидролог олим Ж.Е.Хатчинсон томонидан яратилган. Бу таснифда барча кўллар косаларининг генезиси бўйича 11 та гуруҳга, улар эса ўз навбатида 76 та кичик гуруҳлар, турлар ва кичик турларга бўлинади. Қуйида ушбу таснифнинг қисқача баёни келтирилади.
Тектоник келиб чиқишли кўллар косаси тектоник куч­лар таъсирида ҳосил бўлган ботиқларда жойлашади ва 9 турга бўлинади.
Вулкан келиб чиқишли кўллар вулканлар кратери, кальдераси ва лава оқими тўсиғидан ҳосил бўлган кўллар кўринишидаги 9 тур ва 6 кичик турларга бўлинади.
Қулама кўллар тоғ жинсларининг турли жараёнлар (зилзила, сурилиш, кўчки) таъсирида қулаб тушиб, дарё во­дийсини тўсиб қўйиши натижасида ҳосил бўлади. Баъзан эса уларнинг ҳосил бўлишига кучли сел оқими ётқизиқлари, тоғ ёнбағирларидан нураб тушган тош уюмлари ҳам сабаб бў­лиши мумкин. Шу ҳолатларни ҳисобга олиб, ушбу гуруҳ кўллари косалари 3 тур ва 3 кичик тур кўринишида учрайди.
Музликлар фаолияти натижасида ҳосил бўлган кўллар қуйидаги 4 кичик гуруҳга бўлинади:
а) музликка бевосита туташ кўллар;
б) музлик танасидаги кўллар;
в) морена тўсиқларидан ҳосил бўлган кўллар;
г) музликлар фаолияти билан боғлиқ ҳолда пайдо бўлган ботиқлик кўллари. Бу кичик гуруҳлар эса ўз навбатида 19 тур ва 20 кичик турга ажратилади.
Карст кўллари тоғ жинслари таркибидаги модда­ларнинг эриб, чўкишидан ҳосил бўлган ботиқларда пайдо бўлади. Шу жараёнлар билан боғлиқ ҳолда улар 5 тур ва 2 кичик турга бўлинади.
Қайир кўллари тўғонли кўллар, қайирдаги кўтарма (дамба) туфайли ҳосил бўлган кўллар ва қолдиқ кўллар деб аталувчи 3 кичик гуруҳга, улар эса ўз навбатида 11 турга бўлинади.