Бир санок системадан бошқасига ўтиш.
|
Триада
|
Тетрада
|
10 с.с
|
8 с.с
421
|
16 с.с
8421
|
0
|
000
|
0000
|
1
|
001
|
0001
|
2
|
010
|
0010
|
3
|
011
|
0011
|
4
|
100
|
0100
|
5
|
101
|
0101
|
6
|
110
|
0110
|
7
|
111
|
0111
|
8
|
ххх
|
1000
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ххх
|
1001
|
10А
|
ххх
|
1010
|
11В
|
ххх
|
1011
|
12С
|
ххх
|
1100
|
13Д
|
ххх
|
1101
|
14Е
|
ххх
|
1110
|
15F
|
xxx
|
1111
|
а) Ўринли Р саноқ системасида Х бутун сон берилган бўлсин. Бу сонни асоси Q бўлган саноқ системасига ўтказиш талаб этилсин. Х соннинг Q саноқ системасидаги кўриниши қуйидагича бўлсин:
Х=q nq n-1......q1 q0
Бу ерда 0<=qi <=Q.
Агар биз барча qi ларни аниқласак, у холда Х сонини Q саноқ системасидаги кўринишини топган бўламиз. qi рақамларини топиш жараёни бир саноқ системасидан иккинчи саноқ системасига ўтиш дейилади. qi ларни топиш учун Х сонини қуйидагича ёзиб оламиз:
Х=qn Qn + qn-1 Qn-1 +.....+q 1Q1 + q0 .
Х ни ўтилаётган саноқ системанинг асосига бўламиз:
Х/Q=qn Qn-1 + qn-1 Qn-2 +...+ q1 +q0/Q
Бу ерда q0 сони Х/Q нинг қолдиғидан иборат бўлиб, Х сонинг энг кичик рақамини беради. Бўлинманинг бутун қисмини Х1 билан белгилаймиз. Энди Х1 ни Q га бўлсак,
Х1/Q=qnQn-2+qn-1Qn-3+....+q2+q1/Q
ҳосил бўлади. Бу соннинг қолдиги q1 бўлиб, у қидирилаётган соннинг иккинчи рақамини беради. Ҳосил бўлган соннинг бутун қисмини Х2 деб белгилаймиз:
Х2=qnQn-2+qn-1Qn-3+...+q2.
Уни Q га бўлиб, Хнинг навбатдаги рақамини топамиз. Бу жараённи кетма-кет давом эттириб, барча қидирилаётган рақам/ни аниқлаш мумкин.
Шундай қилиб, бутун сонни бир саноқ системасидан бошқасига ўтказиш учун берилган сонни ўтилаетган саноқ системасининг асосига бўлиб бориш керак экан. Бўлиш жараёни, бўлишдан ҳосил бўладиган сонинг бутун қисми нолга тенг булгунча давом эттирилади. Янги саноқ системадаги сонни бўлишдан ҳосил бўладиган қолдиқларни кетма-кет ёзишда ҳосил бўлар экан. Шуни таъкидлаш лозимки, барча амаллар Р саноқ системасида бажарилади.
Бир саноқ системасидан бошқасига ўтиш учун юқорида келтирилган қоидалар ихтиёрий Р ва Q учун ўринлидир, аммо Р дан Q га ўтиш жараёнида Р=10 бўлса, амалларни Р дан 10 лик саноқ системасига ўтказишда қуйидаги қоидани қўллаш ишни осонлаштиради.
Фараз қилайлик,
Х p=(anan-1...a1a0)p
булсин. Бу сонни
Хp=(anPn+an-1Pn-1+...+a1P+a0)p
кўринишда ёзиб оламиз. Бу сонга барча аi ва Р ни 1.1 -жадвалдан фойдаланиб, 10 лик саноқ системасида ифодаласак ва амалларни бажарсак, Р саноқ системасида берилган Хр соннинг 10 лик саноқ системасига ўтказиш талаб этилсин. Юқоридаги қоидага кўра:
X8=1758=(1*102+7*101+5*100)8=(1*82+7*81+5*80)10=
=(1*64+7*8+5)10=(64+56+5)10=12510.
Демак, 1758=12510.
Турли саноқ системаларида арифметик амаллар бажариш.
а) иккилик саноқ системасида арифметик амаллар бажариш.
Қўшиш айириш купайтириш
0+0=0 0-0=0 0*0=0
0+1=1 1-0=1 0*1=0
1+0=1 10-1=1 1*0=0
1+1=10 1-1=0 1*1=1
Саккизлик саноқ системасида қўшиш амали жадвали
-
+
|
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
0
|
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
1
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
10
|
2
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
10
|
11
|
3
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
10
|
11
|
12
|
4
|
4
|
5
|
6
|
7
|
10
|
11
|
12
|
13
|
5
|
5
|
6
|
7
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
6
|
6
|
7
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
7
|
7
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
Саккизлик саноқ системасида кўпайтириш амали жадвали
-
*
|
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
1
|
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
2
|
0
|
2
|
4
|
6
|
10
|
12
|
14
|
16
|
3
|
0
|
3
|
6
|
11
|
14
|
17
|
22
|
25
|
4
|
0
|
4
|
10
|
14
|
20
|
24
|
30
|
34
|
5
|
0
|
5
|
12
|
17
|
24
|
31
|
36
|
43
|
6
|
0
|
6
|
14
|
22
|
30
|
36
|
44
|
52
|
7
|
0
|
7
|
16
|
25
|
34
|
43
|
52
|
61
|
Ўн олтилик саноқ системасида қўшиш амали жадвали
+
|
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
А
|
В
|
С
|
D
|
E
|
F
|
1
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
A
|
B
|
C
|
D
|
E
|
F
|
10
|
2
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
A
|
B
|
C
|
D
|
E
|
F
|
10
|
11
|
3
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
A
|
B
|
C
|
D
|
E
|
F
|
10
|
11
|
12
|
4
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
A
|
B
|
C
|
D
|
E
|
F
|
10
|
11
|
12
|
13
|
5
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
A
|
B
|
C
|
D
|
E
|
F
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
6
|
6
|
7
|
8
|
9
|
A
|
B
|
C
|
D
|
E
|
F
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
7
|
7
|
8
|
9
|
A
|
B
|
C
|
D
|
E
|
F
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
8
|
8
|
9
|
A
|
B
|
C
|
D
|
E
|
F
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
17
|
9
|
9
|
A
|
B
|
C
|
D
|
E
|
F
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
17
|
18
|
A
|
A
|
B
|
C
|
D
|
E
|
F
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
17
|
18
|
19
|
B
|
B
|
C
|
D
|
E
|
F
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
17
|
18
|
19
|
1A
|
C
|
C
|
D
|
E
|
F
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
17
|
18
|
19
|
1A
|
1B
|
D
|
D
|
E
|
F
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
17
|
18
|
19
|
1A
|
1B
|
1C
|
E
|
E
|
F
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
17
|
18
|
19
|
1A
|
1B
|
1C
|
1D
|
F
|
F
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
17
|
18
|
19
|
1A
|
1B
|
1C
|
1D
|
1E
|
Do'stlaringiz bilan baham: |