Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети “Маълумотлар узатиш тармоқлари ва тизимлари” кафедраси «маълумотлар узатиш тизимлари ва тармоқлари»

 
DSA 
DUA 
DSA 
DSA 

---

93 
- илиниш (chaning); 
-
йўлланма (referral); 
-
кўп адресли тақсимланиш (multicasting). 
DSA дан сўралувчи илиниш операцияси бажарилиши пайтида ўзидан 
ахборот топишга харакат қилади, лекин янаям тўлиқ ахборот олиш учун 
бошқа DSA га сўров юбориш имкониятига эга. Биринчи DSA қолган ҳамма 
DSA лардан ахборотлар олиб бўлгандан сўнг уни фойдаланувчига узатади.
Йўналиш деб, DUA бир нечта DSA га юборилаётган сўровларни 
бошқариш мумкин бўлган харакатга айтилади. Бошқа DSA га бевосита сўров 
узатиш ўрнига йўналишда DSA га кимга мурожаат бўйича маслахат беради. 
Кўп адресли тақсимланишда шу фарқ билан, яъни DUA сўрови дарров 
бошқаларига узатилишини эслатиб туради. Натижа фойдаланувчига вақтида 
чиқарилиб берилади. 
 
 
2.
 
Х.500 хизматининг хизмат кўрсатиш сифат характеристикаси. 
Маълумотнома хизмати ва бошқа телематика хизматлари ўртасида ўзаро 
алоқа DAP ёки LDAP кириш протоколларига эгалик қилишни таъминловчи 
очиқ дастурлаш тизимларининг амалий даражасида амалга оширилади. 
Маълумотнома 
хизматларининг 
етказишнинг 
асосий 
сифат 
характеристикалари 16.1– жадвалда келтирилган.
16.1-жадвал.
Маълумотнома хизматларини етказишнинг асосий сифат кўрсаткичлари 
Хизматга кириш вақти 
15 сониядан кўп эмас 
Қабул 
қилинган 
сўровни 
тасдиқлаш вақти 
Қоида бўйича 5 сония 
Сўралган ахборот йўқлиги вақтида 
ёки ахборот тўлиқ бўлмаганда 
жавоб вақти
1 дақиқадан кўп эмас 
Х.500 маълумотнома хизмати фойдаланувчиларга қуйидаги ёрдамчи 
ахборотларни етказиб беришлари ва сақлашлари керак: 
- маълумотномадан фойдаланиш қоидалари; 
- бошқа электр алоқа хизматларидан фойдаланиш қоидалари; 
- хизматлар ҳақида маълумот бериш; 
- у ёки бу хизмат кириш имконига эга бўлган мамлакат административ
минтақаларнинг рўйҳати; 
- абонентларни аутентификация қилиш (рўйҳатдан ўтказиш)
қоидалари; 
- таърифлар ҳақида маълумотлар 

---

94 
Х.500 маълумотномасининг асосий ғояси – бу ҳар хил объектлар: 
одамлар, фирмалар ва ҳоказолар ҳақида оператив ахборотларни сақловчи 
глобал маълумотномани яратиш. Лекин бу маълумотнома қуйидаги 
хусусиятга эга бўлиши керак: улар локал тармоқда сақланган бўлиб, бутун 
дунёга глобал кириш имкониятига эга бўлиши керак. 
Умумий ҳолда Х.500 хизмати исм ва манзилларнинг тақсимланган 
маълумотлар базасини ўзида акс эттиради. Бу базанинг устида уч хил 
операция аниқланади: 
1.
Ўқиш. Маълум ном бўйича манзил олиш. 
2.
Сўров. Маълум атрибутлар бўйича исм олиш. 
3.
Модификация. Маълумотлар базасининг ёзувлари қўшилади, олиб 
ташланади, модификацияланади. 
Ўқишни иккита турга бўлиш мумкин: 
- Тоза ҳолда ўқиш. Объектларнинг буюрилган атрибутлари қайтади; 
- Солиштириш. Берилган атрибут билан берилган объект мавжуд ёки
йўқлигини кўрсатувчи мантиқий қиймат қайтади; 
- Ўқишни тўхтатиш. Исмларнинг маълумотлар базаси кучли 
тақсимланган, шунинг учун улар устида амаллар кўп вақт эгаллаши мумкин. 
Агар бирор сабабга кўра олдин буюрилган ўқиш керак бўлмай қолса, 
буюртмани бекор қилиш мумкин. 
Модификациялар операцияси 4 та турга бўлинади: 
- маълумотлар базасига объектни қўшиш; 
- маълумотлар базасидан оьъектни олиб ташлаш; 
- модификацияни ўзи. Бунда нафақат атрибутларнинг қийматлари 
ўзгаради, балки янги атрибутлар қўшилади, ахборот дарахтига объектлар 
номининг синонимлари қўйилиши мумкин.