Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети “Маълумотлар узатиш тармоқлари ва тизимлари” кафедраси «маълумотлар узатиш тизимлари ва тармоқлари»

: 
1.
Очиқ тизимлар ўзаро боғланиш эталон моделига таъриф беринг.
 
2.
Поғоналарнинг вазифаларини тушунтиринг.
 
3.
Қўшни поғоналар тавсифи ва қиесий таққосланиши қандай амалга 
оширилишини тушунтиринг.
 
 
Адабиетлар: 
 
1.
Н.Б. Усманова Маълумот узатиш тизимлари ва тармоқлари. Ўқув 
қўлланма. Тошкент ТАТУ.2006 йил 
2.
Р.Х. Джураев, Ш.Ю. Джаббаров «Ҳужжатли электралоқа тизимлари ва 
тармоқлари» Ўқув қўлланма. Тошкент. ТАТУ 2006 йил
3.
Хелд Г. Технологии передачи данных. 7-е изд. -СПб Питер, К.: Изд.
Группа BHV, 2003 
 

---

19 
 
3 ва 4- Маъруза. Маълумотлар узатиш хизматлари: телеграф, маълумот
узатиш ва телематика. Телеграф алоқа хизматлари.
Телематика 
хизматлари ва таснифи. 
 
Машғулот режаси: 
1.
Телеграф алоқа тармоқлари 
2.
Маълумотларни узатиш 
3.
Телематика хизмати таърифи ва таснифланиши 
1.
 
Телеграф алоқа тармоқлари 
Телеграф алоқа тармоқлари телеграф алоқа тизими асосида қурилади. 
Телеграф алоқа тармоқлари хизматлари бир қатор маълумотларни узатиш ва 
берилган кўрсаткичлар асосида ахборотларни етказиш, манзилга юборилган 
маълумотларни аниқ ва ишончли етказиб бериш каби алоқа хизматларини ўз 
ичига олган. 
Тармоқ бўлимлари 2 турга бўлинади: 
1.
Охирги бўлим
2.
Алоқа тугунлари. 
Охирги бўлим абонентни ўзи хисобланади ва абонент бўлими дейилади. 
Алоқа тугунлари ўз-ўзи билан боғлам алоқа канали орқали уланади, 
бўлим (абонент) билан эса улаш линиялари ёрдамида уланади. 
Телеграф тармоғи 2 турга бўлинади: 
1.
Коммутацияланмаган. 
2.
Коммутацияланган.
Коммутацияланмаган тармоқ асосан алоқа каналлари ва охирги 
бўлимдаги узатиш ва қабул қилиш аппаратураларидан иборат. Охирги 
бўлимлардаги алоқа тармоқлари хар доим бриктирилган канал хисобланади. 
Коммутацияланган тармоқ узатиш ва қабул қилиш аппаратуралари, 
алоқа канали ва коммутация тугунларидан иборат. 
Телеграф тармоғи асосан 3 та тармоқни боғлайди: 
1.
Умумий фойдаланиш телеграф тармоғи (шахар ва қишлоқ алоқа 
бўлимлари ёки туман ва шахар алоқа тугунлари); 
2.
Абонент телегнраф тармоғи (хокимият, ташкилот, корхоналар 
сўзлашуви ва хужжатли хабарларни узатиш учун); 
3.
Халқаро Телетекс абонент телеграф тармоғи телеграммаларни узатиш, 
республикалар ва чет эллар билан телеграф сўзлашувларни охирги 
қурилма абоненти ёрдамида ташкиллаштиради. 
Умумий фойдаланиш телеграф тармоғини қуриш тамойили 
Умумий фойдаланиш телеграф тармоғи радиал-тугун тамойили асосида 
қурилган. Тармоқда 3 та коммутация тугунлари бор:
1.
Асосий тугунлар. 
2.
Вилоят тугунлари. 
3.
Туман тугунлари
. 

---

20 
Уларга территория, майдонли (зоновые), махаллий (местные) тугунлари мос 
келади ( 3.1-расм). 
3.1-расм. Телеграф тармоғининг қурилиш структураси