Ózbekistan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

§ 7. Aǵartıwshılıq dáwiri

Jámiyetlik-siyasiy ideyalardıń rawajlanıwı

Reje:

1. Volter.

2. Monteske.

3. «Jeneva puqarası» h’a’m onın’ tiykarg’ı ideyaları.

4. Entsiklopedistler.
Tayanish so’zler: XVIII a’sir evropa tariyxı, Volter, Monteske, Russo h’a’m Smit, Didro h’a’m d’Alamber XVIII a’sir, Jan Mele, Adam Smit, Jak Tyurgo, Robinzon h’a’m Gulliver, İogann Volfgang Gёte, Frantsua Bushe, Uilyam Xogart, Jan Antuan Gudon, İogann Sebastyan Bax, Volfgang Amadey Motsart,

XVIII ásir evropa tariyxına aǵartıwshılıq dáwiri atı menen de kirdi. Aldın tek ǵana alımlardıń tar sheńberindegi ilimiy bilimler, universitet hám labaratoriyalar shegarasınan shıǵıp, keń jamáátshiliktiń múlkine aylanıp bardı.

Eń progressiv jaǵdayda bolǵan, jazıwshılar, xudojnikler, filosoflar insandı qıynap atırǵan, onıń talantın sheklep atırǵan hám ayaq astı etip atırǵan hámme jaǵdaylardı qatań sınǵa aldı, absolyutizmge hám bárshe feodal tártiplerge qarsı shıqtı, feodal turmıs tárizinıń ómirin ótkerip bolǵan bárshe illetlerge qarsı gúres basladı. Aǵartıwshılar isenimdi sana, dindi bolsa ilim paydasına sheklewge, ádepti din qabıǵınan azat etiwge, «sananıń tábiyiy nurı» nı jámiyetti turaqlastırıwdıń tiykarǵı baylanısı dep járiya etiwge háreket etti. Olar insannıń sanasın, pikirin oyatıw lazım, aqıldı aktiv islewge májbúr etiw kerek, dep esaplar edi. XVIII ásir danıshpanların insannıń tawsılmas kúsh hám imkaniyatlarına ullı isenim, xalıqtı keń kólemde bilimli etiw zárúriyatın túsiniw sezimi ayrıqsha edi. Aǵartıwshılıq ideyalarında kúsheyip baratqan hám bekkemlenip atırǵan burjuaziyanıń ruwxıy izleniwleri hám filosofiyalıq kóz-qaraslar, aǵartıwshılıq dáwiriniń ullı ideyalıq háreketi edi. Onıń qatnasıwshıları tariyxta «aǵartıwshılar» atın aldı. Olardan eń belgilileri Vol`ter, Montesk`e, Russo hám Smit boldı.