Ózbekistan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

Jańa finans wáziri. XVIII ásir ortalarında Franciyada ózgerisler zárúriyatı hár kúndegidende artıqraq boldı. Finans Bas wáziri lawazımına ámelde mámlekettıń bárshe ishki islerine basshılıqtı óz moynına alatuǵın jańa adam kerek edi. Bunıń ústine ol saray sheńberleri menen baylanıspaǵan bolıwı kerek. Sonday adam áyiemgi normand aqsúyekleri shańaraǵınan shıqqan Jak Tyurgo edi. Tyurgo fiziokratlar (greksheden physis – tábiyat hám cratos – hákimiyat degeni) mektebiniń Kene sıyaqlı iri aǵzaları menen bir qatarda turar edi. Onıń jolı insanıy mártlik hám qatań reformalar jolı esaplanadı. Biraq bul jol eski tártiptegi hámme kúshlerdıń qatań qarsılıǵına ushıradı. Tyurgo otstavkaǵa shıǵıwǵa májbúr boldı.

Tyurgo insannıń tábiyiy xuqıqları – jeke erkinlik hám jeke múlk xuqıqların buzıp atırǵan eski feodal tártiplerdi sınǵa aldı. Isbilermenlik hám xojalıq jetekshisi erkinliginıń shekleniwinde ol «tábiyiy huqıq» tıń apatın kórdi. Tek tolıq báseki erkinligi, xojalıq ómiri jetiskenliginiń sheklenbegen keńligi ǵana, onıń kóz qarasında, «tábiyiy huqıq» larǵa say keledi. Sonıń ushın Tyurgo nan sawdası erkinligin sózsiz korǵadı. Mámleket baqlawınan azat etilgen sawdagerler xalıqtı nan menen támiynlew máselesin eń bilimli adminstratordan kóre durıslıraq sheshiwge onın isenimi bar edi. Óndiris tarawında Tyurgo cex sistemasına qatań qarsı shıqtı. Cexlar tek ǵana óndiristiń rawajlanıwına kesent etip, jumısshınıń iskerligin sheklep, islep shıǵarıwda usaqlap satıwdı bekkemler edi. Tyurgo jumısshılardıń miynet huqıqların cexlar tárepinen shekleniwiniń biykar etiliwin talap etti.

Insan sanasınıń qúdiretine, onıń párawanlıǵı ushın miynet shárayatın jaratatuǵın pánnıń imkaniyatlarına sheksiz isenim aǵartıwshılıq dáwirinıń tiykarǵı ideyaları payda etti. Aǵartıwshılar bayraǵına «Ilim hám Rawajlanıw» degen shaqırıq jazıp qoyıw múmkin bolar edi. Insan sanasınıń jaratıwshılıq kúshine turaqlı isnim bildirer eken, bazı aǵartıwshılar, feodal tártipler menen gúrestiń revolyuciyalıq usıllarına unamsız qatnasta boldı. Olar bilimniń rawajlanıwı óz-ózinen bar bolǵan tártiplerdiń ózgeriwine alıp keliwi múmkin, dep esapladı. Eski teoriyalar hám ideyalarǵa qarama-qarsı túrde aǵartıwshılar progressiv hám óz dáwiri ushın revolyuciyalıq bolǵan jańa ideyalardı alǵa qoydı.