Ózbekistan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

Adam Smit hám Jak Tyurgolerdıń ekonomikalıq táliymatı. XVIII ásir aǵartıwshılarınıń joqarı qatarlarda teńsiz jańa ekonomikalıq táliymat jaratqan alımlar – anglichan Adam Smit (1723-1790) hám francuz Jak Tyurgo (1727-1781) da joqarı orın iyeleydi.

Adam Smit (1723-1790). Onıń sırtqı kórinisinen hesh qanday ullılıq joq edi: boyı ortashadan biraz úlkenirek, tegis júzli, qara-kóklew kózler, iri tuwrı murın. Júdá ápiwayı kiyingen. Ómirinıń aqırına deyin parikte júrgen. Jelkesinde bambuk tayaǵı menen júriwdi jaqsı kórgen. Ózi menen ózi sóylesiw ádeti bar edi. Bir kúni kóshede sawda islewshi hayal onı aqıldan azǵan dep oylaydı hám qońsısına bılay deydi: «Ey, alla, biysharaǵa qara! Jaqsı kiyingen!» Bul adam Evropanıń belgili adamı ekenligin ol qáyerden bilsin. London hám Parijden, Berlin hám Peterburgtan kelgen sayaxatshılar ol menen tanısıwǵa háreket etken. Ol ózindegi pikirlew qábiletin, gúrriń jetiskenligi menen ilimiylikti haqıyqıy miyrimlilik hám ilimiy tınıqlıq penen birlestirgen edi.

Smittıń bul xarakteri jámiyette ekonomikaǵa qızıǵıw oyanıwına kóp tárepten tásir etti. Smittıń háreketi sanaat revolyuciyası dáwirine tuwrı keldi. Óziniń tiykarǵı ilimiy miyneti «Xalıq baylıǵınıń xarakteri hám sebepleri haqqında izleniw» de (1776 j) kapitalistlik dúzimdi xalıq tınıshlıǵın hám mámlekettıń gúlleniwin támiynlewshi «tábiyiy tártip» dep bahalaydı. Smit adamlardıń óz ekonomikalıq jaǵdayların jaqsılawǵa urınıwları jámiyetti jaqsılawǵa alıp keliwge kúshi jetedi dep esaplar edi. «…Mámleketti qalaqlıqtıń eń tómengi qádemnen abadanshılıqtıń joqarı qádemine kóteriw ushın, - degen edi Smit, - tek tınıshlıq, jeńil salıqlar hám basqarıwda sabır-qanáát kerek, basqa hámmesin waqıyalar tábiyiy aǵımınıń ózi sheshti. Waqıyalardı májbúriy basqa jolǵa burǵan yaki jámiyet rawajlanıwın toqtatıp qalıwǵa háreket etip atırǵan bárshe hákimiyatlar –ǵayrı tábiyiy dep esapladı».

Smittıń pikirinshe, jámiyetti rawajlandırıwda báseki úlken rol oynaydı, onı hátte shıpakerlerge, universitet professorlarına hám ruwxanıylarǵa da qollaw múmkin. Ol jerdı satıw hám satıp alıw erkinliginıń táreptarı edi hámde jer onnan ekonomikalıq payda alatuǵın múlkdarlar qolına ótiwi kerek, dep esaplar edi. Smit xalıq abadanshılıǵınıń tiykarǵı deregi miynet dep aytar edi. Smittiń shıǵarmaları hám iskerligi kapitalistlik ekonomika teoriyasınıń payda bolıwında úlken rol oynadı.