Ózbekistan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

Tokugavalardıń ishki siyasatı. “Yaponiyanıń jabılıwı”. Birinshi syogun Izyasu Tokugava ornatqan hám úshinshi syogun Tokugava Iemicu dáwirinde tolıq rawajlandırılǵan tokugavalar sistemasınıń tiykarı tómendegilerden ibarat edi: diyqanlardıń ezilgen halatın saqlap turıwǵa tiykarlanǵan tártipti zorlıq penen uslap qalıw, qala xalqınıń ǵárezlilik rolin aqsúyeklerdiń sheklenbegen húkimranlıǵın qollap-quwatlaw arqalı saqlap arqalı támiyinlew. Bul feodal tártiptiń bekkemleniwine qáwip salıp turǵan úsh faktor bar edi: feodallarǵa qarsı keń xalıq massasınıń gúresi; shet el basqınshılarınıń sırtqı qáwpi (Yaponiyaǵa izbe-iz portugallar, ispanlar, gollandlar hám anglichanler qáwip salıp turatuǵın edi); feodallar lagerindegi óz-ara ishki urıslar qáwpi.

Tokugava ishki siyasatınıń áhmiyetli táreplerinen biri-mámleketti “jawıp qoyıw” boldı. Buǵan Evropalılardın suǵılıp kiriwleri, xristianlıqtıń tarqalıp atırǵanlıǵı hám Yaponiyanıń koloniyaǵa aylanıp qalıw qáwpi (usıǵan uqsas jaǵday Filippinde juz berdi) sebep boldı. XVI ásirde-aq Portugal hám Ispan missionerleriniń Yaponiyadan qul qılıp satıw ushın adamlardı alıp ketiwleri yaponlardıń ǵázebin keltirdi.

Biraq Tokugavalar evropalılardıń oq atar qurallar jetkizip beriwinen mápdar edi. Syogun 1600-jılı Yaponiyaǵa kelgen Gollandiyanıń Ost-Indiya kompaniyasına qolaylı shártlar menen sawda etiw huqıqın berdi. 1623-jılı syogun bolǵan Tokugava Iemicu ózinen aldıńǵı syogunǵa qaraǵanda kúshlirek xristianlarǵa qarsı gúreske taslandı. Samabaradaǵı waqıyalar qarama-qarsılıqtıń eń joqarǵı shegi boldı. Qozǵalańshılardıń tayanıshı – Samabara (Nagasaki) qalası iyelengeninen soń 38 mıń qozǵalanshı-xristianlar óltirildi. Bul xristianlardıń eń iri ǵalabalıq qırǵınlarinan biri boldı. Samabara qozǵalańı bastırılǵannan soń syogunlık shet elliler ushın Yaponiyanı “jawıp qoyıw” hám mámleketti hár qanday sırtqı tásirden qorǵaw haqqında qarar qabıl etti. 1638-jılı Iemicu barlıq portugallardı Yaponiya jaǵalawlarınan shıǵarıp jiberiw haqqında párman berdi.(ispanlar 1634-jılı aq quwıp jiberildi). Yaponiya jaǵalarına kelgen hár qanday shet el kemesi dárhal joq etiliwi, onıń ekipajı bolsa–ólim jazasına húkim etiliwi shárt edi. Tek gollandlar ǵana bunnan aman qaldı. Olarǵa Desima atawında port qaldırılǵan bolıp, olardıń bul jerdegi sawdagerleri húkimet xızmetkerleriniń qatań qadaǵalawları astında ámelge asırılatuǵın edi. Yaponiya puqaraları bolsa, 1636-jıldan-aq ólim jazası qáwpi astında, óz watanların tárk etiw hám uzaq sayaxatlarǵa mólsherlengen úlken kemeler qurıw qadaǵan etilgen edi. Áne usınday sharalar nátiyjesinde mámleket shet ellilerge jawıp qoyılǵan edi.