‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Bunday so‘zlar ham tuzilishiga ko‘ra, fe’l+fe’I tarzida bo‘Iadi.
? 
Birinchi fe’l so‘zning asosiy leksik ma’nosini ifodalaydi. Shuning
* 
uchun u yetakchi fe’l sanaladi. Ikkinchi qismi esa birinchi qismga
(yetakchi fe’lga) qo'shilib, unga turli xil qo‘shimcha ma’nolarni
yuklaydi, lekin yetakchi fe’lning leksik ma’nosini o ‘zgartirib
yubormaydi.
Undan yangi fe’l hosil bo‘lmaydi. Shuning uchun bunday
fe’llarga ko‘makchi fe’llar deyiladi.
Shuni ta ’kidlash kerakki, faqat ko‘makchi fe’l vazifasini bajaruvchi 
alohida fe’llar mavjud emas. Bir qator m ustaqil fe’llar yetakchi fe’l 
qo‘shilganda ko‘makchi fe’l vazifasida keladi.
Ularga quyidagilar kiradi: 
boshla, yot, tur, bor, o ‘tir b o ‘I, bitir, bit,
ol, ber, qol, q o ‘y, chiq, bor, kel, ket, yubor, tashla, sol, tush, yot, qara,
boq
va boshqalar.
Yuqoridagi fe’llar faqat yetakchi fe’lga qo‘shilgandagina ko‘makchi 
fe’l vazifasida keladi. Yetakchi fe’l esa ravishdoshning -(7)6 va 
-a, -y
shakllarida bo‘ladi.
M asalan,
375

---

0 ‘qib
tur
yubor
o ‘tir
bo‘l
ol
•ber
qol
chiq
kel
tashla
‘boq
■yot
Keyingi so'zlar ko'm akchi fe’llar bo'lib, ular ravishdosh shaklidagi 
yetakchi fe’lga qo'shilib, turli xil qo'shim cha m a’nolarni anglatmoqda.
1. Yetakchi va ko'makchi fe’llar qanday fe’llar ekanligini tushuntiring.
2. Yuqoridagi misollardan foydalangan holda 
uxlamoq, o ‘ynamoq,
qaramoq
fe’Ilarini yetakchi shaklga kiritib, uni ko'm akchi fe’llar 
bilan biriktiring, m a’nosini tushuntiring.
324-mashq.
Qo'shm a fe’llarni topib, yasalisliini tushuntiring. Yasalish 
holatlariga diqqat qiling.
Podsho xizmatkorini qoshiga chaqirib dedi:
— Ushbu shahardagi barcha tentaklarning nomini qog'ozga bitib kel!
— Bosh ustiga, — dedi xizmatkor, lekin bir shartim bor: ro'yxatni 
olganingizdan keyin m eni jazolamaysiz.
Podsho rozi bo'ldi.
Xizmatkor ertasiga ro'yxatni keltirgach, podsho unga ko'z yugurtir- 
masdanoq o'shqirdi:
— Nega m ening nom im ni birinchi qilib yozib qo'yding. Hoziroq 
dorga osilasan. Uni o'chirib tashla!
— 
M eni afv eting, — dedi tiz cho'kib xizmatkor, — nomingiz, 
albatta, o'chiriladi.
Chumoli jon-jahdi bilan o'zidan o 'n barovar katta chigirtkani sudrab 
borar edi. K o'rganlar taajjublandilar.
— 
Chum olini qaranglar-a, qiltiriq holida ham shunday og'ir yukni 
sudrab ketyapti-ya?!