‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

180

---

47-m ashq.
So'zning qudrati haqidagi quyidagi rivoyatni o ‘qing. So‘z 
to ‘g‘risida siz ham fikr yuriting.
0 ‘tm ishda ovi yursa h am dovi yurm ay, to bora kam bag‘allashib 
borayotgan bir dehqon yo‘l chetida o ‘ylanib tursa, faqirgina yo‘lovchi 
o ‘tib qolibdi. Shunda dehqon:
— Ey donishm and, nim a eksam , m en boyib ketam an? — deb 
maslahat so‘rabdi.
Y o‘lovchi unga piyoz ekishni tavsiya etibdi. Qarangki, n o tan ish 
yo‘lovchining gapiga kirgan dehqon o ‘sha yili chindan ham boyib ketibdi. 
Shodligidan bosar-tusarini bilmay qolgan dehqonga yana o ‘sha odmigina 
yo‘lovchi uchraganida:
— Ey gado, nim a eksam, m en yanada boyib ketaman? — deb ikkinchi 
m arotaba m urojaat qilibdi.
Shunda u yana bir ekinning nom ini aytib, yo‘lida davom etibdi. 
Falakning gardishini qarangki, keyingi yili dehqonning omadi chopmay, 
ilgarigidan ham kambag'allashib ketibdi.
Bundan g‘oyatda g‘azablangan dehqon haligi yo‘lovchini sabrsizlik 
bilan kuta boshlabdi. N ihoyat, u tanish yo‘lovchi bilan duch kelibdi va:'
— Ey, notavon yo'lovchi, nega m eni aldading? Sening gapingga 
kirib, yanada boyish o ‘rniga butkul kambag‘allashib ketdim-ku! — deb 
g ‘azab qilibdi.
— 
0 ‘zingni bos, — debdi yo‘lovchi, — birinchi yili sen menga 
«donishmand» deb murojaat qilding. M en senga donishmandning javobini 
berdim. Natijada sen boyib ketding. Keyingi safar esa menga «gado» so‘zini 
m unosib ko‘rding va men senga gadoning javobini berdim, — degan 
ekan ...
48-mashq.
0 ‘qing. Alisher Navoiy gulni qanday ifodalaganiga e ’tibor 
bering. G ul va giyohlarning leksik m a’nosini izohlang.
G U L VA NAVOIY NAVOSI
Alisher Navoiy o ‘z asarlarida gul, uning vazifasini o ‘taydigan giyoh 
va o'sim liklar, gulga aloqador ashyolar, shuningdek, mavjudotlarning 
juda ko ‘pidan va xilma-xillaridan keng foydalanadi. Shu bilan bir vaqtda 
ulug‘ shoir o ‘z maqsadlarini ifodalashda gul va gulistonlardan ayrim 
g‘azallarining ba’zi baytlaridagina foydalanib qo‘ya qolmay, balki o ‘nlab 
g‘azallarini butun-butunligicha ana shunday ifodalashga bag‘ishlaydi. Ularda 
o ‘nlab xildagi gullar: nasrin, nastarin, nargis, nilufar, savsan, rayhon, 
x in o , zan b o q guli, lo la, sadbarg, r a ’n o , h a z o rg ‘u n c h a , z a g ‘far,
181

---

sumanpar; yoqimli hidi va go‘zal ko'rinishi bilan gulni eslatuvchi giyohlar: 
sunbul, ishqi pechan; m anzarali daraxtlar: sarv, a r-a r, arg‘uvon, 
shamshod kabilar haqida m a’lumot beradi. Y a’ni: guloroy — gul bilan 
bezangan, gulrez — gul to ‘kuvchi, gulpo‘sh — gul yopingan, qip-qizil 
gulday kiyingan, gulbang — yoqimli ovoz, bulbul ovozi, guldastaband — 
majozan quyosh nurlari kabi iboralar Navoiy asarlarining m azm unini 
ochib berishda mislsiz zo‘r xizmat qiladi.
Shuningdek, yuqorida aytib o ‘tilgan iboralarning aksariyatini ulug‘ 
Navoiy sinonimiya vositasida turli variantlarda ishlatgan: gul, chechak, 
vard, shugufa kabi. Shu bilan birga, gulga oid ko‘pchilik iboralardan 
omonimiya yordamida turli m a’nolar hosil qilgan: gul (chechak), gul 
(bezak), gul (yashnamoq), gul (mahbuba), gul (go‘dak), gul (um um an 
inson), gul (qizamiq) singari.
Buyuk shoirning asarlarida gul tushunchasidan foydalanish ko'lam i 
katta vakeng...