‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

(A. Qodiriy)
111

---

43-mashq.
Quyidagi fikrlarning mag‘zini chaqing. Uni misollar bilan 
tushuntiring.
Xalq tili adabiy tilim izn ing ichki oziqlan tiru vch i hayotbaxsh 
m anbayidir. Xalq tiliga asoslangan adabiy til qotib qolgan emas, u 
o ‘zgaradi, boyib boradi va takomillashadi.
44-m ashq.
M atnni ko'chiring. Badiiy til xalq tilidan qanday farq- 
lanishini bilib oling.
M anzura toliqqan bo‘lishiga qaramay tunda uxlay olmadi. Yumshoq 
o ‘rin unga tikanzor kabi tuyiidi. Oilasidan ilk karra uzoqroq ketgani uchun 
qalbi notinch edi. Bezovta yurak yurtidagi noxushliklarni sezib, vujudini 
beholgina titratib turardi. Shu azobdan qiynalgan Manzuraga bu shaharning 
tuni behad uzunday tuyiidi. Uy isib ketib, nafas olishga arzir havo 
qolmaganday bo‘ldi. 
0 ‘rnidan turib, peshayvonga chiqadigan eshikni 
ochdi. Yuziga salqin shabada urildi, orom oldi. Tashqarida maydalab yomg‘ir 
yog‘a boshlagan, sanoqsiz chiroqlar yorug'ida bog‘ to ‘lin oy nuriga 
c h o ‘milganday so‘limlik kashf etgan edi, am m o bu so‘limlik uning 
kayfiyatini yaxshilashga qodir emas edi. Bu olam aro tunni bedor o'tkaz- 
gan faqatgina M anzura emas. N echa ming, balki necha yuz ming, balki 
undan-da ko‘p odam — xasta ham, tani sog‘ ham, podsho ham, qayg‘uli 
ham, qayg‘usiz ham... tunni bedor o'tkazadi. H ech kim o'sha tunning 
o ‘zida qayerdadir jigarbandi ham qalb titrog‘ida ekanini bilmaydi. Ahmoq 
M anzura ham ortida eri bilan qizining tunni uyqusiz o'tkazishganidan 
bexabar edi.
(T. Malik)
45-m ashq.
Berilgan so‘zlarni siz ham davom ettiring (20—30 taga 
yetkazing).
Xalq tilida talaffuz qilinadi
Adabiy tilda talaffuz qilinishi kerak
qoshizi tepasi
qoshingizning tepasi
ashinda
ana shunda
maylis
majlis
qahlama
qatlama
siynim bo‘ladi
singlimbo‘ladi
46-mashq.
Latifalarni ko ‘chiring, ularning adabiy tilga yoki xalq 
shevalari tiliga mansub ekanini izohlang.
VAJ
Afandi xufya dorifurushlik qilayotgan ekan, xaridor yorliqqa razm 
solib, norozi ohangda debdi:
178

---

— Voy, bu doringiz rappa-raso uch yil burun chiqqan ekan-ku?
Afandi pinagani buzmay debdi:
— Mayli, siz ham menga uch yil aw al chiqqan puldan bera qoling.
S H ISH A N IN G PU LI
Afandi ichkilikka ruju qo‘yganidan xotini bilan jiqqam usht bo‘lar 
ekan. Bir kuni u allanimalarning sharaq-shurug‘idan uyg'onib, erinibgina 
ko‘zini ochsa, xotini bir to ‘rxalta shishalarni ko‘targancha qayergadir 
ketyapti.
— H a, xotin, saharm ardonda yo‘l bo‘lsin? — debdi Afandi.
— Ichishingizning kasridan sovunga pul qolmabdi, ordona qolsin.
— R ahm at dem aysanm i, nom ard xotin. M en ichib shishalarni 
bo‘shatm aganimda sovunga pulni qayerdan topar eding.
M A H LU Q O
D o'stlari Afandidan so‘rashibdi:
— Mulla Nasriddin, yangamni nima deb chaqirasiz?
— M ahluqo, — deb kerilibdi Afandi.
— Qoyil! — xitob qilishibdi suhbatdoshlari. Shunda Afandi sekingina 
qo‘shib qo‘yibdi:
— Jahlim chiqqanda, oxirgi harfini tashlab chaqiram an.